Гэта нават не банда, а шайка ўблюдкаў

На папрокі, што я не жадаю бачыць «тое добрае, што робіцца пры Лукашэнку» («Не всё только плохое связано с известным Адольфом…»), у тым ліку, і што моладзь (частка яе) размаўляе па-беларуску, адказваю наступнае.

За тое, каб людзі гаварылі на сваёй мове, мы ў свой час і змагаліся (і як заканадаўцы ў ВС, і ў тым да ВС былі зьбітыя «Альфай» – менавіта за беларускую мову). І на мяжы 1980-90-х мы прагматычна ўсьведамлялі: тое, што закладаецца (праз беларускія падручнікі, праз школы, праз выданьні), калі-небудзь абавязкова дасьць плён. І хаця ня ўсё пасьпелі мы зрабіць – падмурак быў пакладзены нагэтулькі моцны, што трымаеца і цяпер. У мяне песымістычны прагноз на каротка - і сярэднетэрміновую пэрспэктыву, але аптымістычны – на доўгатэрміновую. І я перакананы, што ня хутка, але гадоў праз 30-40 у Беларусі абсалютная большасьць насельніцтва будзе размаўляць па-беларуску. У гэтым я перакананы гэтак жа, як у тым, што пасьля аўторка надыходзіць серада, а не панядзелак.

Сытуацыя з мовай (як і з усім іншым) нармалізавалася б даўно – калі б не нацыянальная трагедыя, якая здарылася ў 1994 годзе. Да ўлады прыйшла шайка ўблюдкаў (за рэдкім выключэньнем); ніколі не пагаджуся з вызначэньнем іх як «банды»: у бандзе ёсьць якія ні якія, але «паняцьці», «прынцыпы», а у гэтых быў адзін прынцып: красьці. З цягам часу «маладых ваўкоў» замянілі вопытныя афіцэры спэцслужбаў, але розьніца толькі ў тым, што красьці пачалі ў большых памерах; каля для ранейшых марай быў «свячны заводзік» ды катэдж пад Менскам, дык для гэтых рэальнасьць – міжнародныя кампаніі ды вілы ў Альпах. Ну і, канешне, цяперашнія больш энэргічна рыхтуюць краіну да ўступленьня ў склад РФ. Як і раней, ружовай марай Лукашэнкі застаецца Крэмль; пры гарантыі ўвайсьці ў яго гаспадаром ён здасьць Беларусь за тры сэкунды. Умовай інкарпарацыі – галоўнай умовай – ёсьць поўнае зьнішчэньне нацыянальнай ідэнтычнасьці, што робіцца плянамэрна, пасьлядоўна і няўхільна.

«Ён цалкам парабаціў гэты народ», – сказаў пра Лукашэнку Васіль Быкаў трынаццаць гадоў таму. Што-небудзь зьмянілася ў характары Лукашэнкі да лепшага за гэты час?

І я не чакаю ніякіх крокаў ад улады на карысьць беларускага народа.

Канешне, улада вымушана падтрымліваць сацыяльную сфэру, мэдыцыну, адукацыю – павінна ж быць нейкае насельніцтва для абслугоўваньня «трубы» і ўсяго таго, з чаго адкладаюць свае мільярды сартрап і ягоная хеўра. Я разумею, што ў краіне ёсьць таленавітыя лекары, добрыя настаўнікі, інжынэры, зьявілася пакаленье высокакваліфікаваных IT-адмыслоўцаў – але ад чынавенцтва, ад дзяржаўных службоўцаў, паўтараю, ня можа быць ніякіх станоўчых імпульсаў (пры гэтым я разумею, што зьмена кіраўніцтва, зь вялікай верагоднасьцю, можа адбыцца не праз «рэвалюцыю апазыцыі», а – праз «палацавы пераварот», іншымі словамі, рукамі таго самага чынавецтва, найхутчэй – ваенізаванай яго часткі. Што зусім не ідэальна, але рэальна).

У савецкія часы пра сапраўднае становішча ў СССР трэба было пытацца не экскурсавода, які паказваў архітэктурныя шэдэўры Судаля і Кіцежа, а Андрэя Сахарава, якога гэбісты ў Горкім прымусова выводзілі з галадоўкі - зондам у горла. Не палітаглядальнікаў газэты «Правда», а палітзэкаў у мардоўскіх лягярах. І куды больш аб’ектыўна пра «росквіт нацыянальнай беларускай культуры» маглі сказаць не міністэрскія чыноўнікі, а ўдзельнікі падпольнай суполкі «На паддашку» Зянон Пазьняк ды Яўген Кулік, сябры забітага ня без удзелу чэкістаў Лявона Баразны.

І я б хацеў пачуць, што «жить стало лучше, стало веселее» ад майго калегі па ВС-12 Сяргея Антончыка - лідэра легендарнага красавіцкага страйку-91, аднаго з тых, хто 25 жніўня 1991 года галасаваў за Незалежнасьць. Але пакуль я чую, што пасьля таго, як па суду (за «паклёп» на бліжэйшых хаўрусьнікаў Лукашэнкі) ў яго канфіскавалі маёмасьць, і ён уладкаваўся шоферам на нейкую прыватную фірму, ўладальнік фірмы даведаўся, што шоферам у яго былы дэпутат Апазыцыі БНФ – і зрабіў Сяргею такі шыльны графік працы, што не прадыхнуць («Сяргей, мы ў свой час абаранялі гэтых прадпрымальнікаў – дык вось дарэмна мы гэта рабілі», – сказаў мне Антончык. Я тут не пагаджуся з Сяргеем, для прадпрымальніцтва трэба было ствараць умовы, і мы іх стваралі – але псыхалагічна я яго разумею).

Пра станоўчыя бакі жыцьця пры Лукашэнку я хацеў бы пачуць ад Ірыны Халіп, якой трэба тлумачыць сыну, чаму бацьку ён бачыць толькі па скайпу. Ад маці і бацькі Натальлі Радзінай, для якіх цяпер, пэўна, самыя шчасьлівыя дні – ня дома ў Беларусі, а ў чужой сталіцы, з дачкой. Ад Насты Палажанкі, для якой самы сьветлы дзень – вясельле – прайшоў за кратамі. Ад Алены Каваленкі, якая ў дні вар’яцкага «славянскага базару», гэтага апафэозу імпэрскай пошласьці, выходзіла на пікеты ў абарону мужа. І, канешне ж, дзесяткаў маці, жонак, дачок, блізкіх цяперашніх палітвязьняў. Пры ўсёй іх рознасьці ў партыйных ды палітычных прыхільнасьцях, усіх вышэйназваных аб’ядноўвае адно: менавта яны могуць даць найбольш аб’ектыўнае сьведчаньне становішча пры Лукашэнку.

І вось калі я пачую ад гэтых людзей «добрае» пра жыцьцё пры Лукашэнку, тады мяне нічога не застанецца, як прызнацца сабе самому, што – так, сямнацаць гадоў эміграцыі замуцілі, сказілі мой погляд на Беларусь, і абэрацыя ўспрыманьня не дазваляе мне бачыць рэальнасьць такой, якая яна ёсьць ў сапраўднасьці.

Пакуль жа мы чытаем у «Салідарнасьці» словы супрацоўніц «Дываноў Брэста»: «Мы ямо шэры хлеб - з супам і на дэсерт. Здаем кроў, каб выжыць. Нашы дзеці засталіся без падарункаў на Новы год».

Пры Лукашэнку нават коштам донарскай крыві бацькі ня могуць пакласьці дзецям падарункі ад ёлку.

Сяргей Навумчык