Грэка-каталіцкі сьвятар Сяргей Гаек: «Мова нашай царквы - беларуская»

8 верасьня магілёўскія грэка-католікі адзначаюць сваё парафіяльнае сьвята — Іконы Маці Божай Бялыніцкай.

Напярэдадні ў мясцовай грэка-каталіцкай царкве, што знаходзіцца на тутэйшых каталіцкіх могілках, адбылася ўрачыстая літургія.

Яе адслужыў Апостальскі візытатар для грэка-католікаў Беларусі архімандрыт Сяргей Гаек. У царкве сабралася нямала вернікаў. Многія на ўрачыстасьць прыйшлі зь дзецьмі. Традыцыйна ўрачыстасьць завяршылася малітваю за Беларусь пад сьпеў гімну «Магутны Божа».

Ці адрадзілася пасьля 150 год заняпаду ўніяцкая царква на Беларусі, чым яна жыве цяпер, і якая роля адведзена беларускай мове і культуры ў ёй? На пытаньні «Радыё Свабода» адказаў архімандрыт Сяргей Гаек.

Адказваючы на пытаньне пра цяперашняе жыцьцё грэка-каталіцкай царквы, архімандрыт Сяргей Гаек акрамя звыклых і традыцыйных рэлігійных спраў згадаў нядаўнюю падзею, якая, як вынікае зь ягоных слоў, будзе дамінаваць у царкоўных справах бліжэйшай пэрспэктывы. Гаворка пра стогадовы юбілей Чэслава Сіповіча — першага пасьля 1839 году беларускага грэка-каталіцкага біскупа. На яго сьвяткаваньні прагучалі словы прабачэньня каталіцкага сьвятарства за няўвагу да беларускай мовы. Архімандрыт Сяргей Гаек зазначае, што спадчына Чэслава Сіповіча мае быць асэнсаваная ягонымі нашчадкамі:

«Мы хочам асэнсаваць ягоную вялікую спадчыну, ягоную любоў да Беларусі, да беларускай культуры, — даводзіць сьвятар. — Мы хочам паставіць сабе пытаньне, што гэта спадчына значыць для нас. А можа мы насамрэч яшчэ не дастаткова любім нашу культуру ды нашу мову?»

Пакліканьне грэка-каталіцкай царквы ў Беларусі — вяшчаць Эвангельле па-беларуску, кажа архімандрыт Сяргей Гаек. Паводле яго ўніяцкая царква цалкам не выракаецца царкоўнаславянскай мовы, як і іншых моваў, якія выкарыстоўваюцца пры нагодзе, аднак беларуская мова — асноўная.

«Зразумела, калі нехта прыходзіць і гаворыць з намі па-расейску — мы з ім размаўляем таксама па-расейску, але мы хочам паказаць, што ён жыве на гэтай зямлі. Прычым мы гаворым пра мову ніяк пра нейкае мовазнаўства, а як пра канкрэтызацыю нашай спадчыны і культуры»,— зазначае сьвятар.

Паводле Сяргея Гаека ў Беларусі грамада каталікоў усходняга абраду вагаецца ад 30 да 35 тысяч вернікаў. Сьвятар аднак засьцерагае, што падобнага роду статыстыка не заўжды адлюстроўвае рэальную колькасьць прыхільнікаў грэка-каталіцкай царквы. Любая канфэсія, тлумачыць ён, можа весьці падлік сваіх прыхаджан, але ня можа пэўна ведаць, колькі вернікаў насамрэч у яе ёсьць.

Дзьве сотні гадоў таму католікі ўсходняга абраду былі дамінуючай канфэсіяй на Беларусі. Пра гэта кажа і архімандрыт Сяргей Гаек, але заўважае: у розных беларускіх мясьцінах прысутнасьць грэка-католікаў была рознай. На Берасьцейшчыне іх было болей, а на Магілёўшчыне, дзе пераважалі праваслаўныя, іх было меней. Тым не менш сьвятар адзначае:

«Гэта была прысутнасьць, якая нешта азначала, але частка людзей, асабліва ў 1905 годзе, перашлі ў рыма-каталіцкі абрад, бо гэта была адзіная магчымасьць захаваць іх тоеснасьць каталіцкую. Мы хочам проста асэнсаваць і жыць сёньня той вялікай спадчынай, якая нам засталася і, вядома ж, дзяліцца ёй з іншымі, хто захоча».

У Беларусі, паводле сьвятара, уніяцкая царква не пераставала ніколі існаваць. Яе гвалтам пазбавілі магчымасьці публічна дзейнічаць, тлумачыць ён. Таму, яна не адраджаецца, а хутчэй аднаўляе публічную дзейнасьць сваіх парафіяў:

«Паколькі мы ня можам дабрацца да ўсіх вернікаў, якія працягваюць жыць у такой унутранай дыяспары, дык гэты працэс працягваецца. Безумоўна вы можаце яго называць адраджэньнем, але гэта не працэс адраджэньня, таго, што зьнікла, а хутчэй таго, што гвалтам было замарожана».

Да інкарпарацыі Беларусі ў склад Расейскай імпэрыі паводле розных гістарычных зьвестак сярод вернікаў хрысьціян колькасьць грэка-католікаў сягала 80 працэнтаў. Пасьля гэтак званага Полацкага сабору 1839 году, які пастанавіў беларусаў-уніятаў пераводзіць у праваслаўе колькасьць каталікоў усходняга абраду пачала імкліва скарачацца. Багата стала каталікамі. 11 сакавіка 1990 году ў Менску у Кальварыйскім касьцёле айцец Аляксандар Надсан адслужыў першую за 150 гадоў, пасьля скасаваньня Ўніі ў 1839 годзе, публічную каталіцкую імшу у бізантыйскім абрадзе. Гэты дзень і лічыцца днём адраджэньня грэка-каталіцкай царквы.

Яе парафіі цяпер, кажа архімандрыт Сяргей Гаек, ёсьць шмат у якіх беларускіх гарадах. У кожнай свае адметнасьці.

Гаворачы пра будзённую дзейнасьць уніяцкай царквы ў Беларусі, сьвятар заўважае:

«У гэтай нашай працы духовы элемэнт канкрэтызаваны ў любові да нашай зямлі, да нашай традыцыі. Больш за тое, калі мы сёньня ўзгадваем нараджэньне Маці Божай, якая мела сваю бацькаўшчыну, дык яе любоў да сваёй зямлі, да традыцыяў дзядоў сваіх таксама для нас прыклад».