Сяргей Навумчык: Бел-чырвона-белы сьцяг і «Пагоня» былі ў народа скрадзеныя і будуць вернутыя

Прэзэнтацыя новай кнігі Сяргея Навумчыка адбудзецца ў пятніцу 11 верасьня а 19-й гадзіне ў менскім Палацы мастацтва (вуліца Казлова, 3).

Гэта — трэцяя кніга цыклю, прысьвечанага найноўшай гісторыі Беларусі і падзеям, удзельнікам якіх давялося быць аўтару ў якасьці дэпутата апазыцыі БНФ у Вярхоўным Савеце 12-га скліканьня. Напярэдадні аўтар кнігі апавёў пра жанар кнігі, пра абвінавачваньні ў суб’ектывізьме, пра пляны на будучыню і пра тое, чаму ён сам не прыехаў на прэзэнтацыю, паведамляе «Радыё Свабода».

— 1995-ты — сапраўды пераломны год у гісторыі Беларусі, надзвычай багаты на падзеі. Што вы ставілі на мэце паказаць у сваёй кнізе?

— Я ня ставіў на мэце апісаць усе палітычныя падзеі, якія адбыліся ў 1995 годзе (пра некаторыя сказана адным радком), а сканцэнтраваўся на галоўнай — на так званым рэфэрэндуме, у выніку якога была зьменена дзяржаўная сымболіка, ліквідаваны статус беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай, прэзыдэнт атрымаў права распускаць парлямэнт і быў узяты курс на інтэграцыю з Расеяй.

Цэнтральны эпізод у кнізе — галадоўка і начное зьбіцьцё ў Авальнай залі дэпутатаў Апазыцыі БНФ. Увогуле, цяпер ужо ясна, што гэта — адна з галоўных падзеяў беларускай найноўшай гісторыі. Але яна мае і вельмі важнае юрыдычнае значэньне.

Увод войскаў (600 узброеных байцоў) у парлямэнт і зьбіцьцё дэпутатаў адбыліся ў часе працэдуры прызначэньня Вярхоўным Саветам рэфэрэндуму — і гэта, як слушна заўважыў тагачасны член Канстытуцыйнага Суду Міхаіл Пастухоў, робіць вынікі гэтага рэфэрэндуму юрыдычна нікчэмнымі. А значыць, дэ-юрэ нацыянальныя сымбалі застаюцца дзяржаўнымі.

Папросту кажучы, бел-чырвона-белы сьцяг і Пагоня (як і мова) былі ў народа скрадзеныя — і павінны быць вернутыя. Без усякіх дадатковых абмеркаваньняў ці рэфэрэндумаў. І асабіста для мяне такое рашэньне будзе індыкатарам, наколькі ўлада, якая рана ці позна зьменіць Лукашэнку, будзе сапраўды дэмакратычнай і сапраўды беларускай.

А ў тым, што нацыянальныя сымбалі будуць ізноў дзяржаўнымі дэ-факта, у мяне няма ніякіх сумненьняў.

— Як вы самі можаце вызначыць жанар сваёй новай кнігі? Можа, гэта дакумэнтальная аповесьць, ці гістарычнае дасьледаваньне, ці мэмуары?

— Мне самому цяжка вызначыць жанр гэтай кнігі, як і папярэдніх з цыклю пра найноўшую гісторыю Беларусі. Прасьцей за ўсё сказаць, што гэта мэмуары. Але звычайна ў мэмуарыстыцы робіцца акцэнт на ўласных адчуваньнях, уласных меркаваньнях, рэфлексіях, кажучы прасьцей — на ўласнай асобе. Гэта таксама ёсьць і ў маёй кніжцы, але я прыводжу і цытаты з дакумэнтаў (як стэнаграмаў сэсіі Вярхоўнага Савету, гэтак і заяў Апазыцыі БНФ), прэсы, афіцыйнай і незалежнай. І ў гэтым сэнсе кніга абсалютна дакумэнтальная.

— За папярэднія кнігі — «1991» і «1994» — многія чытачы і нават некаторыя калегі-дэпутаты Вярхоўнага Савету 12 скліканьня абвінавачваюць вас у суб’ектывізьме...

— Ну што значыць — суб’ектыўны погляд? Я падаю факты, якія былі. Пазьняк сапраўды выйграў суд у Лукашэнкі, і суд абавязаў таго абвергнуць паклёп на лідэра Народнага Фронту. Дэпутаты сапраўды былі зьбітыя ў Авальнай залі. Нам сапраўды не далі магчымасьці выказаць сваю пазыцыю па тэлебачаньні наконт рэфэрэндуму. Мы сапраўды казалі, што наданьне расейскай мове статусу другой дзяржаўнай паставіць беларускую мову на мяжу зьнішчэньня. Гэта факты, і іх нельга абвергнуць.

Ну а што да асабістых назіраньняў, ацэнак нейкіх пэрсонаў... Прывяду такі прыклад. Нядаўна выйшла біяграфія паэта Пастарнака, напісаная яго сынам. Гэта прыклад аб’ектыўнасьці, пікам якой можна ўспрыняць фразу, кшталту, што такога і такога чысла такога і такога месяца ў Барыса і яго жонкі нарадзіўся сын Яўген. Дзе Яўген — гэта і ёсьць сам аўтар кнігі. Нават пра сябе — у трэцяй асобе, куды ўжо больш аб’ектыўна. Ніякіх эмоцыяў. Біяграфія сапраўды зроблена якасна, на вялікім фактычным матэрыяле. Але, ведаеце, такую біяграфію могуць напісаць яшчэ добры дзясятак дасьледчыкаў, а зь цягам часу, калі адчыняцца архівы, напішуць і больш поўную. Але калі б ён напісаў біяграфію бацькі вачыма сына — вось гэта было б непараўнальна больш важна, бо гэтага ніхто, акрамя яго, зрабіць ня можа.

Вось такая «суб’ектыўнасьць» зусім ня шкодзіць, на мой погляд.

— Сяргей, я не сумняваюся, што ў вас добрая памяць. Але адчуваецца, што вы валодаеце сур’ёзным архівам — вялікай колькасьцю дакумэнтаў, фатаграфіяў. Адкуль усё гэта ў вас? Як удалося захаваць, вывезьці зь Беларусі?

— Памяць — субстанцыя недасканалая. У свой час мне на просьбу Пазьняка даводзілася весьці запісы пасяджэньняў дэпутацкай апазыцыі, удзельнічаў і ў падрыхтоўцы заяваў і законапраектаў — усё гэта, збольшага, захавалася. У свой час жонка і сябры перавезьлі па частках гэты мой архіў, за што я ім бязьмежна ўдзячны. Умоўна гэты мой асабісты архіў можна назваць архівам парлямэнцкай апазыцыі БНФ. На вялікі жаль, архіў БНФ першай паловы 90-х, які складаўся ў значнай частцы з дакумэнтаў Пазьняка, застаўся ў тагачаснай сядзібе БНФ на Варвашэні і зьнік — як мне казалі, у выніку шматлікіх нападаў АМАПаўцаў. Я лічу гэта вялікай стратай для гісторыкаў. Але добра, што Пазьняк выдаў ужо тры тамы дакумэнтаў і публікацыяў — як пэрыяду 90-х, гэтак і нядаўняга часу.

Вядома, у выкарыстаньні дакумэнтаў існуе небясьпека кампазыцыйна «перагрузіць» тэкст, бо палітычныя дакумэнты звычайна маюць спэцыфічную мову, тут трэба вытрымліваць нейкі балянс. Увогуле, для мяне як для аўтара самае галоўнае — каб кніга лёгка чыталася. Наконт папярэдніх кніг гучалі розныя ацэнкі ў дачыненьні да ідэяў ці канцэпцыяў, але наконт чытэльнасьці нараканьняў не было. Спадзяюся, гэтак будзе і цяпер. Ва ўсякім разе, я да гэтага імкнуўся.

— Ваш сябра Ўладзімер Арлоў літаральна ўчора прагаварыўся, што вы працуеце над працягам кнігі і што неўзабаве зьявіцца «Дзевяноста шосты».

— Ну, мой сябра Ўладзя Арлоў ужо выдаў «таямніцу» — наступная кніга сапраўды будзе прысьвечаная 1996 году, вось яна якраз будзе найбольш асабістай, бо гэта год нашай зь Зянонам Пазьняком эміграцыі, якая памяняла нашы лёсы, лёсы нашых сем’яў.

— Сяргей, на прэзэнтацыі мінулай кнігі «Дзевяноста чацьвёрты» вы праз скайп абяцалі, што прэзэнтацыя наступнай кнігі адбудзецца ў Беларусі з вашым удзелам. Вы пісалі ў «Фэйсбуку», што хочаце прыехаць, нават апублікавалі сьпіс дакумэнтаў, якія вам трэба сабраць. Не атрымалася? Што перашкаджае прыехаць на Бацькаўшчыну, на якой не былі ўжо больш за 19 гадоў?

— Галоўная перашкода — адзін мой колішні калега па Вярхоўным Савеце, імя якога добра ўсім вядомае. Але нават калі вынесьці за дужкі пытаньне бясьпекі, дык нават прыезд на кароткі тэрмін, вось на цяперашнюю прэзэнтацыю, немагчымы — з прычыны сытуацыі, у якой знаходзяцца тысячы эмігрантаў, якія захоўваюць беларускае грамадзянства і якія ў выпадку патрэбы мусяць чакаць некалькі месяцаў беларускага пашпарту ў амбасадах. Але, падкрэсьліваю, гэта чыста тэарэтычныя разважаньні. Я ня бачу для сябе магчымасьці ні прыехаць, ні вярнуцца пры цяперашняй уладзе.