Генадзь Шульман: Каб выжыць за кратами, трэба быць сабой і не хлусіць

Вядомы беларускі прадзюсар распавядае пра сваі шэсць гадоў зняволення.

Генадзь Шульман ― прадзюсар, дырэктар прадзюсарскага цэнтра “Клас-Клуб ДК”. Уладальнік ліцэнзіі на канцэртна-гастрольную дзейнасць у Беларусі №1. У 2009 годзе быў арыштаваны па падазрэнні ў буйным махлярстве. 1 снежня 2010 года суд Савецкага раёна Мінска асудзіў Шульмана за “авалоданне чужой маёмасцю шляхам падману ў асабліва буйным памеры” на 6 гадоў з адбыццём у калоніі ўзмоцненага рэжыму з канфіскацыяй маёмасці. Суму нанесеных Шульманам страт суд ацаніў амаль у 162 тысячы долараў, перадае “Еўрарадыё”.

Людзі, якія пазычылі мне грошы, нават не ведалі, што я іх часткамі, але аддаю

- Здавалася, што на момант затрымання Вы калі і не былі доларавым мільянерам, то моцна стаялі на нагах. І раптам махлярства ў буйным памеры! Проста кажучы, кінулі некага на грошы. Сапраўды, было “кідалава” ці такім чынам нехта спрабаваў “адціснуць” бізнес?

- З таго часу прайшло шэсць гадоў і два месяцы, але ў мяне да гэтага часу няма адказу на гэтае пытанне: я і сам не разумею, што адбылося. Тут магло адно накласціся на другое: жаданне “адціснуць” і заява, якую напісаў на мяне і аднёс у міліцыю мой цяпер ужо былы сябра. Так зоркі склаліся.

- Але патлумачце сітуацыю з пазычанымі ў сябра грашыма: грошы вы, я так разумею, бралі, але што далей ― яму, магчыма, жыць не было за што, а Вы пазыку не аддавалі?

- Грошы гэта былі часткова яго ― астатняе яму для мяне далі пад працэнты іншыя людзі. Гэты факт ён адмаўляў на судзе. Больш за тое, я патлумачыў, што не магу аддаць усю суму адразу, а магу часткамі. І аддаваў па пяць тысяч штомесяц. Але ён гэтыя грошы забіраў сябе, але тым людзям, у якіх ён браў грошы для мяне, ён нічога не казаў ― яны нават не ведалі, што я аддаю грошы. У яго была мэта, не зводзіць нас разам. Бо калі яны даведаюцца, што я паступова аддаю, то пытанні будуць не да мяне, а да яго. І толькі падчас суда людзі тыя даведаліся, што я аддаваў грошы, у мяне былі адпаведныя распіскі.

- І што, у гэты момант у тых людзей не ўзнікла пытанняў да гэтага “сябра”?

- Магчыма, і ўзніклі, але я пра гэта не ведаю. Я быў за кратамі, спачатку на “Валадарцы”, потым у лагеры, і ўсё гэта ўжо было без мяне. Жонка мне расказала, што адзін з тых людзей, пасля таго, як яны ў выніку суда даведаліся праўду, пазваніў ёй, выбачыўся і сказаў, што яны нічога не ведалі пра сітуацыю. Але вярнуць нічога назад было немагчыма: заява не забіраецца, я сяджу ўжо год, і са мной нешта трэба рабіць.

- Калі не адкідаць версію пра спробу такім чынам “адціснуць” бізнес, то хто гэтага мог хацець?

- Не хачу паглыбляцца ў гэтую тэму. З аднаго боку, ты і сам, без мяне можаш адказаць на гэтае пытанне. З другога ― “адціскання” як такога не было. Сёння рынак па арганізацыі канцэртаў да такой ступені анархічны і не збалансаваны, што я думаў, горш, чым было да маіх прыгод, ужо не будзе. Апынулася ― будзе і ёсць! Безумоўна, ёсць пэўныя фаварыты, мае былыя кампаньёны, але ўсё адно ў канцэртнай сферы ў нас усё адбываецца вельмі хаатычна і нецывілізавана. Ты паглядзі на афішу сакавіка: столькі запланаваных рок-канцэртаў горад, нават большы за Мінск, не пераварыць. Зразумела, што сакавік ― канцэртны месяц, што ён “салодкі”, але павер, ён не будзе салодкім ні для каго!

- Як у творчым асяродку “зоркі”, з якімі Вы працавалі, паставіліся да Вашага зняволення?

- Не ведаю… Думаю, нармальна. Тут жа так: ад сумы і ад турмы… Ты не паверыш, як лёгка кожны з нас можа апынуцца па той бок турэмнай брамы. Я проста гэта табе да ведама. Бо вы не палоханыя. Не абавязкова нават, каб было так, як здарылася са мной. Сітуацыя можа ўзнікнуць любая. Едзеш цвярозы на машыне, занесла, некага збіў ― і ў цябе пяць гадоў. Ці ты ідзеш з дзяўчынай, і кампанія нейкіх уродаў пачынае вас зневажаць. Ты робіш тое, што мусіць рабіць мужчына, а нехта падае галавой аб бардзюр і гіне. І з такімі я сядзеў таксама.

- У Вас было шмат знаёмых бізнесменаў, няўжо ніхто з іх не прапанаваў дапамогу?

- Па-першае, ніхто не абавязаны. Па-другое, тут вельмі дакладна спрацаваў адзін з пастулатаў Хрыста: “І бліжнія стануць дальнімі, а дальнія ― бліжнімі”. Тыя, хто здаваўся блізкім, з кім сябравалі ― ніхто не адгукнуўся. А адгукнуліся, знайшліся і сталі падтрымліваць маю жонку тыя людзі, якіх я не бачыў гадоў 10-15.

Ляжу на бруднай падлозе “адстойніка”, а праз дарогу ў Рускім тэатры ў мяне ідзе Грышкавец ― мой аншлагавы праект

- Як Вы самі сябе адчувалі ў турэмнай камеры?

- Выдатна! Увогуле шыкоўна! Адзінае, на Акрэсціна падушак не даюць, а тык бы і ўвогуле ўсё было выдатна. Таму даводзілася наліваць ваду ў двухлітровыя пластыкавыя бутэлькі і класці пад матрац (смяецца). Ну, а што няма магчымасці душ прыняць, іншых бытавых умоў, якія ў звычайным жыцці нават не заўважаюцца, то з гэтым з часам мірышся, прывыкаеш. Я не ведаю, адкуль бяруцца рэзервы. Але аднекуль прыйшоў спакой. Ведаеш, у мяне была такая дзіўная сітуацыя… З ізалятара часовага ўтрымання мяне прывезлі на “Валадарку”, і там я тры дні знаходзіўся ў “адстойніку”. І вось ляжу я на жахліва бруднай падлозе “адстойніка”, а праз дарогу ў Рускім тэатры ў мяне ідзе Грышкавец ― мой спектакль, мой аншлагавы праект. Тут быў момант нейкай фантасмагорыі: “дах” не з’язджаў, але дзіўна: я ўжо ляжу на гэтай бруднай падлозе, спрабую знайсці зручную позу, каб хоць троху паспаць, а там, праз краты і дарогу ў мяне Грышкавец. Крэйзі сітуацыя, пагадзіся. А так… нічога пачуваўся.

- Што за людзі былі побач з табой у камеры?

- Па першым часе я быў у звычайнай “хаце”, дзе было вельмі шмат крыху звар’яцелай моладзі: наркаманы, забойцы, рабаўнікі, злодзеі. Яна была больш падобная да “прэс-хаты”. І там больш такіх “легкавагавікоў”, як я не было.

- Як гэтыя людзі ставіліся да сакамерніка-інтэлігента?

- Складана было з такімі хлопцамі. Але твой інтэлект і твая прырода цябе выратоўваюць, бо пачынае спрацоўваць адзін з асноўных інстынктаў ― самазахаванне. І ты выстаўляеш нейкія засланкі, блокі… Хаця, часам прабіваліся гэтыя блокі, і было вельмі няпроста. Тым не менш, усё там было адносна спакойна. Адзінае, мне, як чалавеку сталаму, надакучыў гэты рух цэлыя суткі ў камеры, чыста фізічна і псіхалагічна ад гэтага стамляешся, і я папрасіў перавесці ў камеру да больш сталых людзей ― у нармальныя, спакойныя ўмовы да дарослых дзядзек.

Адно з самых страшных выпрабаванняў для інтэлігентнага чалавека за кратамі ― вымушаныя зносіны

- На гэтым этапе затрыманне-ізалятар-Валадарка-лагер ― што было самым складаным маральна, псіхалагічна, фізічна?

- Скажу фразай з рамана Дастаеўскага “Запіскі з мёртвага дома”, калі Дастаеўскі кажа пра сваю катаргу, як ён там праводзіў час: “Адно з самых страшных выпрабаванняў для інтэлігентнага чалавека ― гэта вымушаныя зносіны”. З гэтымі словамі згодныя ўсе, хто сядзіць па эканамічных артыкулах, тыя дарослыя, інтэлігентныя людзі, якія трапілі ў такія складаныя ўмовы. Цяжка, калі ты вымушаны мець зносіны з такімі людзьмі, з якімі б ты ніколі не сутыкнуўся, калі б не трапіў у такую сітуацыю. Мець зносіны з маргінальнай часткай нашага грамадства вельмі не проста. Бо гэта складаныя людзі… З выхаваннем праблемы, з інтэлектам праблемы, з адукацыяй праблемы. І праблемы да такой ступені запушчаныя, звязаныя з пражываннем у праблемных сем’ях… Я абмяжоўваў размовы з імі такімі тэмамі як: “Перадай хлеб” у сталоўцы ці “Кава ёсць у цябе? Ёсць ― бяры”. Ці нейкія тэмы чыста па працы. А што тычыцца побыту, то я абраў не самы просты, але, як цяпер разумею, самы правільны шлях, які ў лагеры называецца “адзін на ільдзіне”. Гэта калі ты стараешся нікому не нашкодзіць і жывеш адзін, нікога да сябе не падпускаеш. Я спрабаваў на пачатку з кімсьці кантактаваць, бо зразумела, што трэба табе ўжо тут абжывацца і прыжывацца… Людзі там “збіваюцца” у “сем’і”, аб’ядноўваюцца, каб лягчэй было выжываць: нехта набывае ежу, нехта гатуе, і так кампаніяй у 3-4 чалавекі лягчэй выжываць. Я паспрабаваў, паглядзеў, і мне гэта не падышло. Не таму, што я такі канфліктны… Адзін хоча гэта, а другі ― іншае, у кожнага свой графік працы, я ем гэта і не ем іншае ― тут шмат рознай фігні… І праз 2-3 месяцы я абраў форму “адзін на ільдзіне” ― ні ад каго не залежаў, але калі магу некаму нечым дапамагчы, кавы там даць ці цыгарэт, дапамагу. За гады лагера я пасябраваў з двума ці трыма чалавекамі. Простыя людзі, якія цягнуць сваю долю, жывуць там нікому не перашкаджаючы, дапамагаючы па магчымасці іншым, чытаюць кніжкі, любяць сям’ю і дзяцей. Проста нармальныя людзі, якія воляй лёсу апынуліся за кратамі.

- Ці цікавяцца там людзі палітыкай, выбарамі?

- Там вельмі апалітычныя і ідэалагічна абыякавыя людзі. Па тэлевізары глядзяцца толькі забаўляльныя перадачы і, можа, музычныя каналы, серыялы, спорт, безумоўна.

- Якія ў Вас былі адносіны з адміністрацыяй лагера?

- Нармальныя. Калі не прад’яўляць сур’ёзных патрабаванняў, моцна не грукаць кулакамі ў грудзі і не патрабаваць нечага такога, то больш-менш адносіны складваюцца, нічога. Мне і такім, як я было проста. У прынцыпе, мы ж не асацыяльныя людзі, і калі для некага з патомных зэкаў выканаць нейкую ўстаноўку адміністрацыі з’яўляецца ганебным, то для звычайнага чалавека ў гэтым нічога складанага ці заганнага няма. Зразумела, што сёння ты абмежаваны ва ўсім, і што тут дрыгацца, калі так паложана па рэжыме? Калі ты не выпячваеш сябе, калі ты не медыйны чалавек, то каму ты патрэбны, хто будзе адмыслова да цябе на пустым месцы чапляцца?

- Пра медыйнасць: пра Вас жа таксама па першым часе шмат пісалі. Гэта дапамагала ці перашкаджала?

- Перашкаджала. Я спачатку думаў, што будзе дапамагаць, але потым… У турме і ў лагеры ў кожнага свая праблема, і праблемы гэтыя ў тысячу разоў большыя за маю. Вось, да прыкладу, я атрымаў свае шэсць гадоў і іх цягну. А ў кагосьці пятнаццаць гадоў, а ў кагосьці ― дваццаць. А ў некага перспектыва атрымаць пажыццёвае ці яшчэ горш. Свае праблемы ў кожнага ў галаве і чхаць ён хацеў на тваю праблему. Думаў, у мяне будуць пра зорак распытваць, якіх я шмат ведаю, ― чхаць хацелі на гэта ўсё! Наадварот, гэта было на мінус: прыйшоў чалавек з шоў-біза, і для тых людзей, якія не ведаюць сапраўднай сітуацыі ў беларускім шоў-бізе, чалавек, які зайшоў у камеру ― безумоўны мільянер! З яго нешта трэба займець. І тое, што я нібыта багаты, мяне пераследавала ўсе гэтыя шэсць гадоў. Добра, што ёсць пачуццё гумару і на просьбу фінансава дапамагчы аджартоўваўся: “Бог дапаможа” ці “Мне б хто дапамог”. Трэба ад пачатку паставіць сябе нармальна, тады яны разумеюць, што з цябе як з гусака вада, і перакідваюцца на таго, хто крыху слабейшы.

- Было такое: калі не заб’юць, то кухталёў накідаюць добра?

- Не. У лагеры ўвогуле значна лягчэй, чым у турме. Там крыху больш прасторы. Гэта ў турме ты пастаянна нос да носа з дваццаццю чалавекамі розных характараў. І здараецца, што на пустым месцы “заіскрыць”. Але дзіўная рэч: у цябе няма склерозу, але на наступны дзень ты не можаш прыгадаць, чаму і з якой нагоды ў цябе “заіскрыла”.

У лагеры культ сілы, культ спорту, культ жалеза

- Ведаю, што і пры Вашай пазіцыі не шукаць канфліктаў з адміністрацыяй, такі канфлікт быў. Прычым, калі Вы былі ўжо на “хіміі”…

- Прыкольная была сітуацыя. Я быў яшчэ на пасяленні і прыйшоў на суд, бо камісія адміністрацыі вынесла рашэнне пра маю замену. Разбіральніцтва завяршылася і суддзя сказаў: “З сённяшняга дня вы свабодны”. І я так узрадаваўся, што праз некалькі дзён я даў інтэрв’ю, што не спадабалася адміністрацыі “хіміі”. Па іх словах, я не свабодны да такой ступені, каб самастойна вырашаць: даваць мне інтэрв’ю ці не. Я з імі ў гэтым не пагадзіўся, тым больш, я нічога не сказаў такога, што б не адпавядала нашаму заканадаўству. Сказаў нейкія спакойныя рэчы, якімі нікому дрэнна не зрабіў. Але, тым не менш, гэта выклікала вялікі рэзананс і мяне перавялі на “дальнія рубяжы” ― у Мсціслаўль. Разумееш, калі да мяне прыехалі з Дэпартамента выканання пакаранняў, я спытаўся: “А што я ― гэтага рабіць нельга?". Мне адказалі: “Можна, але навошта вы гэта зрабілі?” У ШІЗА мяне за гэта не пасадзілі, парушэнне не павесілі ― значыцца, можна. Але нельга!

- Чуў скаргі на харчаванне…

- Зразумела, хацелася б, каб лепш кармілі, але ж я чалавек роўны і мне гэтая жорсткая дыета нават на карысць пайшла. Не глядзі так ― я не выпендрываюся! Так, вельмі складана было ў турме. Не, мясцовую баланду там не еў ніхто ― мы ж у Мінску былі і нам заўжды альбо пасылкі прыносілі, альбо грошы закідвалі. Там было вельмі дрэнна па фізічным клімаце, вельмі складаная, як бы гэта сказаць… экалагічная абстаноўка. І нават дворыкі, куды павінны вадзіць раз на дзень, не ўратоўваюць. Бо дворыкі маленькія, а ў камеры народу шмат. Выходзіць і таптацца, што коні, няма ніякага сэнсу. І я амаль не хадзіў. Таму калі я прыехаў у лагер і пачаў хадзіць, высветлілася, што ў мяне зашчэпленыя нейкія важныя для хадзьбы штукі (на Валадарцы Генадзь Шульман прасядзеў 18 месяцаў, ― Еўрарадыё). Спатрэбіўся год паходаў і прабежак на стадыёне, каб пачаць нармальна функцыянаваць. Там, натуральна, культ сілы, культ спорту, культ жалеза ― пераважная большасць займаецца. Як у фільмах пра амерыканскія турмы. Толькі ў амерыканскіх фільмах у зэкаў трэнажоры крыху лепшыя. Хаця, не паўсюль ― ёсць у нас лагеры, дзе трэнажоры вельмі добрыя. Так што, дзе лепш спортабсталяванне, дзе горш, але гэты культ сілы ёсць у нас ― паўсюль баскетбол і жалеза. Так што, я не мераўся па вызваленні ні з кім сіламі, каб праверыць, ці паздаравеў, але адчуваю сябе вельмі добра.

Заўжды лепш казаць праўду ― людзям вельмі важна, каб іх не “разводзілі” і не падманвалі


- Падвядзіце вынік: якім чынам інтэлігентнаму чалавеку выжыць за кратамі? Чаго там ні ў якім разе нельга казаць?

- Быць сабой і не хлусіць. Проста казаць заўжды праўду любому ― гэта я для сябе вынес. Гэта тое, у чым раней сумняваўся. Раней я лічыў, што часам можна крыху падмануць ці не поўную праўду сказаць для чыёйсьці карысці. На самой справе ― не. Проста потым могуць узнікнуць сітуацыі, калі з цябе спытаюць: “А чаму атрымалася так?” Таму заўжды лепш казаць праўду, бо ў выніку сам ў гэтай мане заблытаешся і апынешся ў сітуацыі, пасля якой цябе перастануць паважаць. Ці перастануць на цябе звяртаць увагу, як на годнага чалавека. Я гэта яшчэ ў турме зразумеў. Лепш адразу сказаць, што гэта ты “накасячыў” ― усё можна выправіць. А там людзям вельмі важна, каб іх не “разводзілі” і не падманвалі. Ды, паўсюль гэта важна, не толькі там. А наконт, чаго нельга казаць… ну, да прыкладу, нельга на людзей казаць “під…рас”. За гэта б’юць адразу, без размоў. А калі ты не ўдарыў ― значыцца, ты прызнаў. Магчыма, гэта ўмоўнасці, магчыма, глупства і гэтая сітуацыя можа пацягнуць за сабой для таго, хто ўдарыў, ШІЗА ці яшчэ што, але без гэтага ніяк. Таму “сачы за базарам”. Адно слова, і табе могуць да канца тэрміна не прабачыць.

- Самыя нечаканыя Вашы наведвальнікі?

- Я быў на “хіміі” ў Мінску, і да мяне прыехаў Аляксандр Ціхановіч. Гэта было дзіўна, бо мы ніколі не былі блізкімі сябрамі. І так ён прыязджаў некалькі разоў, пакуль аднойчы не прапанаваў мне пасля вызвалення ісці дырэктарам у яго прадзюсарскі цэнтр. І адмаўляцца ад такой прапановы чалавеку ў маёй сітуацыі было б проста глупствам.

- Да гэтай прапановы думалі, што будзеце рабіць па вызваленні?

- Зразумела! І кожны пачынае пра гэта думаць за колькі часу да вызвалення. І атрымліваецца вельмі сумная карціна: працаваць няма куды ісці, шмат у каго дома няма. Уяўляеш, людзі адсядзелі па 15-20 гадоў? Сям’я цябе даўно пакінула, маці за гэтыя гады памерла, і ты адзін ― ні сваякоў, ні працы, ні жылля. Мне было прасцей: калі я з лагера на пасяленне прыехаў, мне пазваніў сябра з Масквы і прапанаваў працаваць у яго. Ён, дарэчы, сына майго да сябе забраў яшчэ ў 2010 годзе. І таму ў мяне варыянты былі: альбо паехаць у Маскву, альбо зноў распачаць у Мінску свой бізнес і паціху ўлазіць у беларускі шоў-біз. Мне гэтая праца падабаецца і ў мяне яна, як мне падаецца, атрымлівалася.

- Не ўзнікла жаданне кінуць працу, што прывяла за краты?

- На пачатку я даў сабе слова: ніколі не вярнуся ў гэты шоў-біз! Буду лепш будаўніцтвам якім займацца! Але чым бліжэй да “званка”, тым больш думак: “Гэта, усё ж, маё”.

- Чым адрозніваецца Генадзь Шульман да турмы ад Генадзя Шульмана сённяшняга?

- Магчыма, стаў крыху дабрэйшым, больш цярплівы да людзей. Да гэтых прыгод у мяне было такое: калі мяне нехта не разумее, то я пачынаю злавацца і канфліктаваць з чалавекам. А цяпер мне гэта да такой ступені “па барабане”! Я больш спакойны стаў. А яшчэ там мяне навучылі “сачыць за базарам”. І калі ты кажаш нейкія словы, якія не павінен мужчына казаць, то ты павінен за гэта “адгрэбсці”.