«Чыноўнік у Беларусі — не рухавік, чыноўнік — тормаз»

Вы хочаце, каб яны адмянілі дэкрэт аб дармаедстве? Яны не могуць! Бо не ведаюць, як!

Яны сапраўды лічаць сябе «айцамі нацыі», гэткімі патрыцыямі-арыстакратамі, на тлустых плечыках якіх трымаецца крыштальны жбан беларускай «стабільнасці». Пасля сканчэння акадэмій, дзе гэтых бабздыроў не чэшуцца навучыць хаця б якой замежнай мове, яны трапляюць у інстанцыю, дзе хуценька засвойваюць асноўны сакрэт бліскучай кар’еры — навык ціснуць на тормаз.

За любую ўхваленую ініцыятыву можна атрымаць па галаве. Таму права добраўпарадкаваць тэрыторыю можна даваць толькі «сваім», склад якіх паведамляе на першай жа сумеснай п’янцы палкан з сілавой вертыкалі. Для ўсіх астатніх ёсць мільён паперак, якія трэба сабраць, каб зрабіць хоць нешта ў крышталёвым жбане. Некаторыя цягам збірання гэтых заключэнняў ды подпісаў праяўляюць такую адданасць, што робяцца ў нейкім сэнсе «сваімі», іх пачынаюць запрашаць у лазні з палканамі і нарэшце прадаюць жаданае дабро на выпуск ёгурту ці адкрыццё аграсядзібы.

Чыноўнік у Беларусі — не рухавік, чыноўнік — тормаз.

Ён мусіць катэгарызаваць, падвергнуць экспертызе, вывучыць адпаведнасць, разгледзець у вызначаны тэрмін. Усё гэта — словы-бляшаначкі, якой прыкрываецца асноўная сутнасць быцця на чынавенскай працы: нішто. Яны вырабляюць не парадак, а чаканне. Яны не гараць. Яны — гасяць.

Гэта не тыя савецкія энтузіясты 1918—1920 гадоў, сярод якіх было нямала добрых людзей (згадайма хаця б загадчыка пададдзела ІЗА Наркампраса ў Віцебску). Тыя якраз стваралі. Мроілі. Памыляліся. Але напраўду высілкоўвалі нейкі «новы дзяржаўны лад». «Тармазы» былі і ў ранняй савецкай наменклатуры — яны «пераглядалі», «адтэрміноўвалі», «прызнавалі контррэвалюцыйным», «накіроўвалі на таварыскі суд», карацей, займаліся роўна тым жа, чым сённяшняя беларуская «вертыкаль».

І нават познесавецкая наменклатура не выклікае ў мяне тых пачуццяў, з якімі я назіраю за корпаннямі гэтых тармазоў. Бо там хаця б была інтэнцыя, была лінія фронту: былі «партызаны» і «маскоўскія», была валтузня паміж цэнтрамі сілы. І — самае галоўнае — сустракаліся напраўду адукаваныя (калі не разумныя — дык хітрыя) кадры, пры адным поглядзе на храпы якіх не скукожвала.

Затым іх пачысцілі, прычым пачаў яшчэ Гарбачоў са сваёй барацьбой з бюракратызмам. Потым у частцы рэспублік іх паднялі на вілы, астатнія зліліся самі.

І вось праз пяць гадоў пасля канчатковай смерці савецкай бюракратыі ў адным асобна ўзятым крыштальным жбане гэтыя пачвары пачалі вылазіць проста з-пад зямлі. Спачатку прачнуліся старыя і сівыя. Потым — маладзейшыя і ўжо зусім маладыя, выгадаваныя старэйшай генерацыяй нежывых.

У гэтай публікі дзве адметнасці. Па-першае, «новае чынавенства РБ» не стаяла перад тымі выклікамі, з якімі мусіла біцца познесавецкая наменклатура. Гэтым, новым, вельмі добра плацілі, іх штаты былі раздзьмутыя ў разы, іх задачы былі самымі няўцямнымі («забяспечыць кантроль на спажывецкім рынку», напрыклад), таму яны маглі аддацца любімай справе — тармазіць астатніх. У пэўных з іх заставаўся час на напісанне вершаў, з якіх праржалася палова краіны. Па-другое, яны, як паказана вышэй, былі нежывымі, бо размаўлялі на мёртвай мове савецкіх цыркуляраў, апелявалі да ленінскай ідэалогіі, якая памерла ўнутры крыштальнага жбана, замененая прагматычным наборам каштоўнасцяў эпохі папярэдняга назапашвання капіталу.

Нейкі час гэта спрацоўвала на імідж Беларусі як выключна моцнай і заможнай краіны. Бо калі ў кабінетах апынаўся чалавек з жывымі вачамі і сутыкаўся з гэтымі нетапарукамі, ён адчуваў сябе як у галівудскім хорары. Яму, не гледзячы ў вочы (магчыма, і не адлюстроўваючыся ў люстры), паведамлялі, што прапанову трэба аптымізаваць, надаць ёй сацыяльнае гучанне і ўзяць абавязацельствы ў адпаведнасці з планам сацыяльна-эканамічнага развіцця краіны на пяцігодку. Чалавек выходзіў ніякаваты і ці то сапраўды пускаўся ў гэты мярцвяцкі дэнс з дакументамі, ці то вырашаў ніколі болей не заходзіць у маўзалей выканкаму, бо гэта горш за нядобрую кватэру ў Булгакава.

Гэтыя тым часам эвалюцыянавалі. Мёртвая савецкая мова патрабавала рэвізіі, бо нешта яшчэ была здольная азначаць. І тады яны выкшталтавалі новую мову, мову пустаты. Ужо канчаткова незразумелую не толькі людзям, у атачэнні якіх знаходзіліся іх катэджныя пасёлкі, але і ім самім.

На гэтай мове — са спасылкамі на падпункты палажэнняў, якія ўтрымліваюць змяненні і дапаўненні ў рэгістры, якія знаходзяцца ў працэсе другіх чытанняў, — яны пачалі тармазіць барздзей. Бо твае дзеянні заўсёды найбольш страшныя, калі іх ніхто не разумее. Дазволіць будаўніцтва «свайму» ды спаслацца на грамадскае абмеркаванне, якое адбылося без папярэдняй абвесткі, а таму ў ім удзельнічаў інвестар, сакратарка Светачка і сямейны лазнік, які ў курсах таго, што ў кіраўніка са Светачкай, — вось адзін з папулярных прыёмчыкаў.

Вы хочаце, каб яны адмянілі дэкрэт аб дармаедстве? Яны не могуць! Бо не ведаюць, як! Яны ўмеюць толькі затармазіць ваш пратэст з гэтай нагоды. Акцыя, дарэчы, папярэдне ўзгодненая? Вы дазвол атрымалі? Не? Дык запрашаем у чаргу да аднаго акна, але збярыце паперы!

Я веру, што чыноўнік мусіць глядзець у вочы, калі размаўляе з людзьмі, дзякуючы падаткам якіх атрымлівае заробак.

Я веру, што дзяржаўная служба мусіць складацца з людзей, здольных размаўляць на мове тых, кім яны нібыта «кіруюць». За мову пустаты, за ўсе гэтыя ўхіленні ды тармажэнствы варта ўвесці дысцыплінарную адказнасць уключна са скасаваннем стаўкі сакратаркі Светачкі.

Я веру, што дзяржаўны службоўца мусіць атрымліваць сярэдні заробак доктара ў Гомельскім шпіталі і пенсію старэйшага спецыяліста той галіны, якой гэты службоўца кіруе.

Вы кажаце пра свабодныя выбары? А хто іх будзе ладзіць? Вось гэтыя чучалы вепрукоў з краязнаўчага музея? Вы ўпэўненыя, што яны здольныя лічыць галасы? Ці проста, блін, лічыць? Вы зірніце на фоткі, а лепей праглядзіце любое відэа з выступам аднаго з нежывых.

Так, Беларусі патрэбная люстрацыя, але сутнасцю яе мусіць стаць ачыстка людзей у дзяржаўных установах ад істот даўно памерлых, якія займаюць пасады і прадукуюць нішто, засмоктваюць любую ініцыятыву ў касмічную пустату.

Да гэтых трэба клікаць псіхолагаў ці экзарцыстаў.

Можа быць, тады навіны з выканкамаўскіх залаў перастануць нагадваць зомбі-хорар, у якім нежывыя сабраліся паразважаць аб заахвочванні працаздольнага насельніцтва да працатворнай дзейнасці.

Можа быць, тады жанчыны не будуць плакаць на прыёмах, шукаючы навокал хаця б аднаго не проста спагадлівага, але чалавечага погляду.

Віктар Марціновіч, budzma.by