Высьпятак ад Скарыны

Скарына і сам — як эпіграф да эўрапейскай Беларусі.

Гадоў дваццаць пяць таму сябры падаравалі мне вялікі габэлен. З-за сваіх памераў ён доўгі час праляжаў у скрутку — не знаходзілася адпаведнай сьцяны. Інтэрнат, здымныя кватэры, аднапакаёўка, запалоненая кніжнымі паліцамі… Прызнацца, я адчуваў няёмкасьць, чарговым разам запіхваючы той габэлен пад ложак, у канапу ці ў іншыя непашанотныя закануркі.

Нарэшце габэлен дачакаўся свайго часу і заняў належнае яму месца на шырокай сьцяне. І — адразу пэўным чынам падпарадкаваў сабе навакольную прастору, стаўшы яе сэнсавай дамінантай. Кожны, хто трапляў у маю кватэру, абавязкова зьвяртаў увагу на габэлен, часам нават рэагаваў на яго як на прысутную асобу.

На тым габэлене — Францішак Скарына. Ён ня толькі пераклаў Біблію і запусьціў беларускі друкарскі варштат (працуе без супынку ўжо пяцьсот гадоў), але і прыдумаў для нас найлепшую формулу патрыятызму: «Як зьвяры, што блукаюць у пушчы, ад нараджэньня ведаюць сховы свае, як рыбы, што плаваюць у моры і рэках, чуюць віры свае…»

Тэксты Скарыны — гэта скарбніца мудраслоўяў, вычаканеных зь біблійнага золата самай высокай якасьці. За паўтысячагодзьдзя яны не прыцьмелі. І не прыцьмеюць, пакуль мы не развучымся чытаць. Напісанае ім гучыць эпіграфічна, як ніякі іншы твор.

Скарына і сам — як эпіграф. Эпіграф да Беларусі — эўрапейскай, полацкай, вялікакняскай, кніжнай, хрысьціянскай, міралюбнай і толькі пры скрайняй неабходнасьці ваяўнічай (згадайма пчолаў, што бароняць вульлі свае). Чытаць Беларусь найцікавей ад Скарыны, хоць у яго былі годныя папярэднікі, увенчаныя нават німбамі сьвятых.

Кажуць: трэба кананізаваць і Скарыну, як армяне прылічылі да ліку сьвятых свайго асьветніка Мэсропа Маштоца. Наўрад ці варта гэта рабіць — з-за нашай беларускай спэцыфікі. Беларускі асьветнік цяпер — усіхны, навошта ж забіраць яго да нейкай адной канфэсіі?

Хоць аднойчы сьвятога Скарыну мне давялося пабачыць. У хаце знакамітага Алеся Белакоза ў слынных Гудзевічах. На покуці ахінуты ручнікамі віднеўся абраз са знаёмым абліччам, перад ім вісела запаленая лямпадка. Гаспадар хаты прызнаўся, што моліцца да сьвятога Францішка, і той дапамагае, нават зьдзяйсьняе цуды. І праўда, Гудзевіцкі музэй, абсалютна несавецкі ў сваёй сутнасьці, які савецкая ўлада так і не змагла прыкрыць, — хіба ня цуд?

Неяк у Лідзе падчас люднага фэсту мы падышлі да бронзавага Скарыны і ўлажылі яму ў руку кнігу, якую незадоўга перад гэтым пільныя айчынныя памежнікі прызналі экстрэмісцкай. Неўзабаве заінтрыгаваны натоўп ужо стаяў перад помнікам, на якім кідаўся ў вочы яшчэ і надпіс-наказ: “Бярыце і чытайце”. І нават падасьпелы міліцыянт не адразу адважыўся канфіскаваць тую кнігу ў раптоўна пасуровелага першадрукара.

У Лідзе, у Полацку, у Празе, у Калінінградзе, каля Нацыянальнай бібліятэкі — Скарына на сваім месцы. Не на сваім месцы ён стаяў, помніцца, пры ўваходзе ў міністэрствы культуры ды інфармацыі — проста пад лесьвіцай. Міжволі ўяўлялася, як Скарына са свайго закутку (зручная пазыцыя) дае высьпятка чыноўнікам, што праходзяць міма. Ну ня гладзіць жа па галаве тых, хто толькі за апошняе дзесяцігодзьдзе зачыніў тысячы бібліятэк, ліквідаваў сотні кнігарняў і цэламу Саюзу беларускіх пісьменьнікаў перакрыў шлях да дзяржаўных выдавецтваў і друкарняў.

А можа, высьпятка ад Скарыны атрымалі і ўсе мы — пяцьсот гадоў таму?

Калі немаўля зьяўляецца на сьвет падазрона маўклівае, яму даюць лёгкага плескача, і яно падае голас.

Вось і Скарына ў 1517 годзе даў нам нязлоснага высьпятка, гучнага плескача па далікатным месцы.

І мы падалі голас. І мы жывем.

Міхась Скобла, «Радыё Свабода»