100 гадоў таму нарадзіўся Пімен Панчанка

Бацькі паэта паходзілі з Ашмянскага краю.

23 жніўня споўнілася 100 гадоў з дня нараджэння народнага паэта Беларусі, класіка беларускай літаратуры Пімена Панчанкі (1917?1995). Партал tut.by высветліў, як паэт трапіў у Іран, падзяліўся цікавымі фотаздымкамі з бібліятэчных сховішчаў, а таксама хрэстамайтыйнымі вершамі паэта.

Месца нараджэння — Рэвель

Бацькі Панчанкі паходзілі з вёскі Гедэйкі Ашмянскага павета Віленскай губерніі. Як і многія тагачасныя беларускія сяляне, яны яшчэ задоўга да Першай сусветнай вайны з’ехалі ў Прыбалтыку ў пошуках заробку. Пасяліліся ў Рэвелі (зараз Талін). Там знайшлі працу на судабудаўнічым заводзе. А неўзабаве 23 жніўня 1917 года тут з’явіўся на свет і будучы народны паэт.

У 1921 годзе маці з дзецьмі пераехала ў Бягомль, дзе ўладкаваўся на працу бацька. Ён працаваў дзясятнікам, аб’ездчыкам, прарабам, ляснічым. Тут, у вярхоўях ракі Беразіны, за 75 кіламетраў на поўнач ад горада Барысава, прайшло дзяцінства Пімена Панчанкі. Непасрэдная сувязь з навакольнай прыродай мела станоўчы ўплыў на фарміраванне яго характару, светапогляду. Як прызнаваўся Панчанка, для беларускіх хлопчыкаў лес — гэта першая школа, зялёная энцыклапедыя. Не аднойчы маленькі Пімен ездзіў разам з бацькам на пасадку лесу, на новыя яго распрацоўкі, з цікавасцю назіраў за працай лесарубаў, возчыкаў, сплаўшчыкаў.

У Бягомлі Панчанка атрымаў сямігадовую адукацыю. У 13 гадоў упершыню трапіў у Мінск як дэлегат першага Усебеларускага слёту піянераў. З Бягомля сям’я пераехала ў Бабруйск, дзе бацькі ўладкаваліся на працу на Бабруйскі дрэваапрацоўчы камбінат. Некаторы час там працаваў рабочым і шаснаццацігадовы Пімен. Потым юнак скончыў 6-месячныя курсы па падрыхтоўцы ў ВНУ ў Горках, а пазней — аднагадовыя педагагічныя курсы ў Бабруйску.

Цягам пяці гадоў (1934?1939) Пімен Панчанка настаўнічаў у Кіраўскім раёне Магілёўскай вобласці, дзе выкладаў мову і літаратуру і адначасова завочна вучыўся ў Мінскім настаўніцкім інстытуце, які скончыў у 1939-м. Праца сельскага настаўніка была вельмі напружанай, бо акрамя выкладання ўрокаў у школе трэба было весці вялікую пазакласную, лектарскую і грамадскую работу, напрыклад удзельнічаць у перапісе насельніцтва, жывёлы, землеўпарадкаванні.

Падчас вакацый Панчанка прыязджаў у Мінск. Наведваў заняткі ў інстытуце, а таксама тэатры, кіно, кнігарні, бібліятэкі. Перачытаў усіх класікаў, якія ўваходзілі ў абавязковую інстытуцкую праграму, а таксама і пазапраграмную літаратуру. Але, як сам прызнаваўся, не мог спатоліць літаратурны голад. Прыярытэтамі для Панчанкі тае пары былі «Ціхі Дон» Шолахава і «Разгром» Фадзеева, «Хаджэнне па муках» Аляксея Талстога і артыкулы Максіма Горкага, а таксама цікавілі Ніцшэ і Бабель, вабіла паэзія Маякоўскага, Багрыцкага, Святлова, Твардоўскага, Аляксандра Пракоф’ева (не блытаць з кампазітарам Сяргеем Пракоф’евым), Гейнэ, Рэмбо і іншых.

Асабліва цікавым і карысным для Панчанкі было наведванне Дома пісьменніка, дзе можна было ўбачыць і паслухаць жывых класікаў беларускай літаратуры — Купалу і Коласа, пазнаёміцца з іншымі беларускімі літаратарамі. Тым больш што і сам Пімен ужо трымаў паэтычнае пяро: у 1934 годзе ў альманаху «Ударнікі» пад псеўданімам Алесь Загорны была апублікавана яго першая паэтычная спроба — верш «Ураджайнае», а ў 1938-м убачыла свет і першая кніга паэта пад назвай «Упэўненасць», якая змяшчала 31 верш. У тым жа 1938 годзе, вясной, ён быў прыняты ў члены Саюза пісьменнікаў.

Карэспандэнт з Ірана

Скончыўшы інстытут, Панчанка пераехаў у Мінск. А ў 1939-м быў прызваны ў армію, апынуўся ў Заходняй Беларусі ў Беластоку, дзе служыў у армейскай газеце. У 1940 годзе Дзяржаўнае выдавецтва пры Савеце народных камісараў БССР выпусціла яго другі паэтычны зборнік «Вераснёвыя сцягі».

Там жа, у Беластоку, яго напаткала і Другая сусветная вайна. Спачатку Панчанка працаваў у франтавой газеце «Красноармейская правда», а з ліпеня, калі была створана газета «За савецкую Беларусь», стаў яе супрацоўнікам. Па ўспамінах пісьменніка, калектыў рэдакцыі быў невялікім: Міхась Лынькоў, Кандрат Крапіва, Ілля Гурскі, Пятро Глебка, Васіль Барысенка і А. Стаховіч, але зладжаным. Пазней да іх далучыліся прыехаўшыя з Масквы Максім Танк, Пятрусь Броўка і Алесь Кучар.

Са сваёй газетай пісьменнікі-журналісты пабывалі пад Смаленскам і Вязьмай, Гомелем і пад Варонежам. У гады вайны Панчанка працаваў таксама карэспандэнтам газет «За свабодную Беларусь» (1942, Калінінскі фронт), «Героический штурм» (1943, Паўночна-Заходні фронт), прымаў удзел у рабоце Пленума Саюза пісьменнікаў Беларусі ў жніўні 1942 года.

У гады вайны ўбачылі свет зборнік франтавых вершаў паэта «Тебе, Беларусь!» (1942) у перакладзе на рускую мову, паэтычная кніга «Дарога вайны» (1943) і шмат вершаў, што друкаваліся на старонках армейскіх і франтавых газет.

У 1944 годзе ваеннага журналіста Пімена Панчанку накіроўваюць у складзе частак Чырвонай Арміі ў Іран, дзе ён прабыў два гады. Уражанні аб знаходжанні ў гэтай краіне склалі змест цыкла вершаў пад назвай «Іранскі дзённік».

Вярнуўшыся на радзіму, пісьменнік працаваў у газеце «Літаратура і мастацтва», часопісах «Вожык», «Советская Отчизна» (цяпер часопіс «Нёман»), «Маладосць». У 1966 годзе быў абраны сакратаром Праўлення Саюза пісьменнікаў БССР, членам Праўлення Саюза пісьменнікаў СССР (1968), з 1989 года стаў сябрам Беларускага ПЭН-цэнтра.

Шмат карыснага зрабіў Панчанка як дэпутат Вярхоўнага Савета БССР (1959?1967, 1971?1990) і як старшыня Рэспубліканскага камітэта абароны міру. У якасці прадстаўніка ад Беларусі пісьменнік прымаў удзел у рабоце XIII сесіі Генеральнай Ассамблеі ААН (1958). Уражанні ад Амерыкі знайшлі сваё паэтычнае адлюстраванне ў зборніках «Кніга вандраванняў і любові» (1959), «Нью-Йоркскія малюнкі» (1960), «Тысяча небасхілаў» (1962), «Чатыры кантыненты» (1964).

Але галоўным для Панчанкі ўсё ж такі была творчасць. Ён увесь час думаў аб адказнасці паэта. У сваёй аўтабіяграфіі ён пісаў: «У наш складаны суровы час сорамна займацца вершаванымі забаўкамі, засядацельскай мітуснёй, корпацца ў мішуры прывіднай славы і дробязных крыўдаў. Для мяне самае каштоўнае ў паэзіі - праўда жыцця, праўда пачуццяў маіх сучаснікаў, чалавечнасць».

На рахунку Пімена Панчанкі звыш 30 зборнікаў, выдадзеных у розныя часы. Некаторыя з іх былі адзначаны дзяржаўнымі і літаратурнымі прэміямі: Літаратурнай прэміяй імя Янкі Купалы за паэму «Патрыятычная песня» (1959), Дзяржаўнай прэміяй імя Янкі Купалы за зборнік вершаў «Пры святле маланак» (1968), Дзяржаўнай прэміяй СССР за кнігу вершаў «Где ночует жаворонок?» (1981).

Але Панчанка быў не толькі выдатным паэтам. Яго пяру належыць вялікая колькасць злабадзённых публіцыстычных выступленняў у друку, глыбокіх літаратурна-крытычных артыкулаў. Як справядліва адзначалі крытыкі, уся яго творчасць была своеасаблівым выразнікам дум і спадзяванняў эпохі.

Панчанка вядомы і як перакладчык на беларускую мову твораў Шылера, Міцкевіча, Пракоф’ева, Суркова, Масэнкі, Нагнібеды, Эміна і іншых паэтаў. Шматлікія пераклады твораў самога паэта на розныя мовы народаў свету сведчаць аб яго папулярнасці і па-за межамі Беларусі.

У 1973 годзе яму было прысвоена высокае званне народнага паэта Беларусі, а ў 1994-м паэт быў абраны Ганаровым акадэмікам НАН Беларусі.

Пімен Емяльянавіч Панчанка пайшоў з жыцця 2 красавіка 1995 года. У Мінску адна з вуліц носіць яго імя. У Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Я. Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі зберагаецца асабісты архіў пісьменніка.