Салдат Уладзімер Войнавіч

Ён напісаў бязьлітасна дакладна, ударыўшы адразу напавал беларускага дыктатара, як салдат у штыхавой атацы.

Празь месяц пасьля гвалту ў ноч прэзыдэнцкіх выбараў, 19 студзеня 2011 году, я пазваніў вядомым пісьменьнікам у краіны-суседкі Беларусі з просьбай напісаць ліст у Менскую турму КДБ. Там тады сядзелі былыя кандыдаты ў прэзыдэнты, апазыцыйныя лідэры і іх прыхільнікі.

У адрозьненьне ад некаторых сваіх вядомых суайчыньнікаў, Уладзімер Войнавіч пагадзіўся адразу.

І справа была ня ў нашым асабістым знаёмстве яшчэ мюнхэнскіх часоў, і нават не ў яго асабістым знаёмстве зь некаторымі вязьнямі (Войнавіч тады асабліва распытваў мяне пра Ірыну Халіп і іх з Андрэем Саньнікавым сына, выхаваньнем якога раптам зацікавілася дзяржава. Ён ведаў і цаніў Ірыну па «Новой газете»).

Ён ня мог не напісаць – і напісаў, як дыхаў, бязьлітасна дакладна, ударыўшы адразу напавал, як салдат у штыхавой атацы, першай жа фразай, адным зь лепшых у рускай літаратуры зваротам:

«Уважаемые пленники презренного диктатора!»

Адзін эпітэт са звонкай пагардай зьмяінага «з» і двайным, як язык у грымучай кобры, «р» выштурхнуў начальніцкі назоўнік са страхавітай рэальнасьці ў гістарычнае сьмецьце.

Але галоўным стаў зварот да арыштаваных як да салдат, які адразу высьветліў і вытлумачыў увесь тэатар падзеяў: гэта вайна.

Продкі Войнавіча па адной лініі паходзяць з Балканаў, таму і правільны націск – на першы склад, а не паводле беларускай звычкі – на перадапошні. Ён ведаў, што такое баявыя дзеяньні, хаця ваяваў бяз зброі ў руках – але гэта была вайна з КДБ, з Саюзам савецкіх пісьменьнікаў, з савецкімі газэтамі, з савецкай уладай увогуле. А таксама – зь недагаворкамі, з сарамлівым маўчаньнем, з заслужанымі і дзьмутымі аўтарытэтамі, з мазгамі, захламленымі дзесяцігодзьдзямі рабства. Ён заставаўся верным самому сябе і свайму дару іроніі і сьмеху.

У яго мюнхэнскай кватэры я пабачыў на паліцы дзяржаўны сьцяг СССР. У адказ на недаўменнае пытаньне гаспадар расказаў, як аднойчы яго запрасіў на абед пасол Швэйцарыі. У рэстаране падрыхтавалі асобную залю, каля пасла паставілі сьцяг швэйцарскай канфэдэрацыі, а каля госьця – чырвоны зь сярпом і молатам. Пікантнасьць палягала ў тым, што якраз незадоўга перад тым Войнавіча пазбавілі савецкага грамадзянства.

Давялося прадстаўляць СССР. Даводзілася яму ў жыцьці шмат што – і шпалы класьці, і песьні пісаць, якія потым сьпяваў Хрушчоў, і разам з Васілём Быкавым друкавацца ў «Новом мире», і жыць у выгнаньні, і чытаць свае творы на Свабодзе – пра ўсё гэта можна (і варта) прачытаць ў яго бліскучай аўтабіяграфіі, якая так і называецца «Аўтабіяграфія».

А я, на заканчэньне, для аматараў творчасьці нашага вялікага сучасьніка падзялюся яго адной недаведзенай сюжэтнай лініяй. Мы размаўлялі пра лёс Івана Чонкіна, які пасьля вайны мусіў застацца на Захадзе і жыць у Мюнхэне, і я спытаўся, што б Іван, калі б выбраўся ўжо ў часы перабудовы, на радзіму, мог прывесьці зь Мюнхэну ў падарунак Нюрцы, сваёй салдацкай каханай:

– Як што – канечне, камбінацыю! – не задумваючыся, адказаў аўтар.

Салдат Войнавіч, як і кожны сапраўдны салдат, разьбіраецца ня толькі ў вайне.

Аляксандар Лукашук, «Радыё Свабода»