Мы, каталёнцы, мірныя людзі

Што насамрэч адбываецца на Пірэнейскам паўвостраве.

У панядзелак, 9 кастрычніка, парлямэнт Каталёніі мае сабрацца, каб прыняць дэклярацыю незалежнасьці па выніках рэфэрэндуму, які прайшоў у мінулую нядзелю. Канстытуцыйны суд Гішпаніі ўжо абвясьціў, што любая такая дэклярацыя будзе незаконнай, а каталёнскіх дэпутатаў могуць прыцягнуць да крымінальнай адказнасьці. Зьявіліся паведамленьні, што акрамя нацыянальнай паліцыі і цывільнай гвардыі, у Каталёнію перакідваюць і вайсковыя падразьдзяленьні.

Карэспандэнт «Радыё Свабода» Аляскей Знаткевiч працаваў у Барсэлёне тры дні падчас рэфэрэндуму і пратэстаў супраць паліцэйскага гвалту. Ён дзеліцца сваімі ўражаньнямі і расказвае гісторыю пра двух сяброў-каталёнцаў, якія па-рознаму глядзяць на незалежнасьць.

Сотні людзей — старыя і малыя — стаяць каля школы Рамона Люля ў Барсэлёне 3 кастрычніка. Шмат у каго ў руках кветкі. Двума днямі раней нацыянальная паліцыя Гішпаніі на гэтым месцы страляла гумавымі кулямі, каб прабіцца на выбарчы ўчастак і канфіскаваць бюлетэні на рэфэрэндуме.

Тады, у нядзелю, я дайшоў сюды, калі паліцыя ўжо зьехала, пакінуўшы па сабе выбітае шкло ў дзьвярах. А празь нейкія 15 хвілін назіраў, як паліцыянты страляюць у паветра, адступаючы, бо не атрымалася прабіцца на іншы ўчастак.

«Мы мірныя людзі!» — скандуюць тыя, хто прыйшоў да школы сёньня, у дзень усеагульнага страйку ў Каталёніі, да якога заклікалі незалежніцкія партыі. Аб 11-й гадзіне людзі ўскладаюць кветкі каля выбарчых участкаў, на якіх паліцыя сарвала галасаваньне на рэфэрэндуме. Пазьней у гэты дзень я пабачу тысячы людзей, якія выйшлі ў цэнтар Барсэлёны пратэставаць супраць паліцэйскага гвалту, бо падчас рэфэрэндуму былі параненыя сотні людзей.

А напярэдадні ўвечары, на другі дзень пасьля рэфэрэндуму, мы сядзім у барсэлёнскім раёне Орта, які некалі быў асобным горадам. Павел, беларус, які даўно ўжо жыве тут і зрабіўся прыхільнікам каталёнскай незалежнасьці, пазнаёміў мяне з Жаўмэ і Вісэнтэ. Гэтыя два сябры-таксісты амаль штодня абедаюць ці вячэраюць разам і спрачаюцца пра палітыку. Вісэнтэ прыйшоў вячэраць з сабачкам на руках.

За сталом да нас далучаюцца людзі зь мясцовага бару. Адзін зь іх, Жуан, даведаўшыся што я беларускі журналіст, адразу пытаецца ў мяне дакумэнты. Я ахвоча працягваю яму пасьведчаньне, але Жаўмэ і Вісэнтэ амаль адначасна пытаюцца, ці не ашалеў ён. «Гэта сябар нашага сябра!» Жуан выбачаецца.

Жаўмэ незалежнік, а Вісэнтэ прыхільнік адзінай Гішпаніі. Але ня ўсё так проста.

Вісэнтэ пачынае тлумачыць тонам і словамі палітоляга: «Я каталёнец і гішпанец. Але я прагаласаваў на рэфэрэндуме за незалежнасьць Каталёніі, каб пакараць палітычныя структуры гішпанскай дзяржавы. Усё адно вынікі галасаваньня ня маюць абавязковай сілы.

Мой сын прагаласаваў "за", але ён таксама не незалежнік. Шанцы Каталёніі атрымаць незалежнасьць нулявыя. Тутэйшыя палітыкі нас падманваюць. Яны тут такія самыя як паўсюль. Прэм’ер-міністар Рахой і ягоная Народная партыя спрабуюць паказаць, што яны абараняюць еднасьць Гішпаніі, і такім чынам атрымаць галасы выбарцаў у іншых рэгіёнах.

Каб выхад са складу Гішпаніі быў законным, трэба мяняць гішпанскую Канстытуцыю, але яе ніколі не памяняюць».

Гісторыі людзей, якія ня надта хочуць незалежнасьці, але прагаласавалі «за», я ўжо ня раз чуў у гэтыя дні каля выбарчых участкаў і на вуліцах. Жаўмэ расказвае сваю вэрсію пра прычыны цяперашняга закалоту, якая мне таксама ўжо знаёмая: «Я незалежнік, але не таму, што мне не падабаюцца Мадрыд ці Андалюсія. Я проста лічу, што мы самі найлепей зможам кіраваць уласнымі справамі.

У 2006-м мы на рэфэрэндуме прынялі новы статут аўтаноміі — яго ўхваліў каталёнскі парлямэнт, ухваліў кангрэс у Мадрыдзе, яго зацьвердзіў кароль. І вось пасьля гэтага вылазіць Народная партыя і заяўляе, што статут неканстытуцыйны. І ў выніку ў 2010-м Канстытуцыйны суд скасоўвае зьмены. Але гэты суд ня мае дачыненьня ні да правасудзьдзя, ні да Канстытуцыі. Гэта карумпаваная банда».

Жаўмэ працягвае: «Пачаліся агромністыя пратэсты, але на іх не рэагавалі, нібыта нічога не адбываецца. Мы дзейнічалі негвалтоўна, але з намі не хацелі весьці перамовы. І ў выніку на выбарах у нас перамаглі незалежніцкія партыі, якія выступалі за тое, каб правесьці рэфэрэндум. Але каб правесьці рэфэрэндум па ўсёй Гішпаніі, трэба рашэньне гішпанскага парлямэнту. У Гішпаніі агулам недзе 55 мільёнаў чалавек, а каталёнцаў толькі каля сямі мільёнаў. У нас ніколі ня будзе столькі галасоў, каб мы маглі памяняць гішпанскую Канстытуцыю.

Вядома ж, атрымаць незалежнасьць складана. Але прыйшоў момант, калі мы ня маем іншага выйсьця. Працаваць я заўтра не паеду, падтрымаю страйк. Бо мне не падабаецца, калі б’юць людзей».

Вісэнтэ пярэчыць: «Я паеду працаваць. Хачу сам вырашаць, калі працаваць, а калі не».

Ён падсоўвае мне свой мабільны і ўключае нейкае аўдыё з манатонным голасам.

— Мне тут кажуць, што калі нейкія таксісты заўтра паедуць працаваць, дык ім разаб’юць машыны. Але я паеду, і калі мне нехта разаб’е машыну, дык значыць гэта незалежнікі.

— Не, не! Ніхто ня будзе чапаць тваю машыну.

— Але ж гэтыя незалежнікі так кажуць!

Да гутаркі двух сяброў далучаецца Сэрхіё: «Я таксама ўчора галасаваў за незалежнасьць, бо мне не падабаюцца рэпрэсіі, а не таму, што я незалежнік. Праблема ва ўрадзе Гішпаніі — не ў гішпанцах. Большасьць гішпанцаў такія ж нармальныя і працавітыя людзі, як я. Для мяне нармальным рашэньнем быў бы статут аўтаноміі, які мы прынялі на рэфэрэндуме.

Я працую на пагрузках у порце, але заўтра буду страйкаваць. Бо мы з жонкай учора хадзілі галасаваць, і было страшна, што паліцыя нападзе і паб’е нас. Нашае пакаленьне 40-гадовых не жыло за часамі Франка. Але цяпер мы ўжо маем адчуваньне ўціску, маем страх атрымаць дубінкай.

Дачка Сэрхіё пачынае пішчаць. «Бачыце, яна таксама выказваецца», — сьмяецца ён.

Мануэля архітэктар, прыехала з Баўгарыі і працуе ў Барсэлёне чатыры гады: «Тут шмат у якіх мэдыях пішуць, што людзі правакавалі паліцыю. Але гэта хлусьня. Я сама як замежніца не магу галасаваць, але ўсім сэрцам хачу».

Вісэнтэ пярэчыць: «Глупства, Каталёнія ніколі ня будзе незалежнай. Можам дамагчыся большай аўтаноміі, як баскі. Але незалежнасьці не. Мы дык дакладна не пабачым незалежную каталёнскую рэспубліку, не пабачым!»

Тут ужо выказваецца Жуан: «Баўгарыя была часткай Атаманскай імпэрыі і аддзялілася. Беларусь і Ўкраіна былі ў Расеі і таксама аддзяліліся. Калісьці думалі, што жанчыны ніколі ня будуць галасаваць. Ці што апартэід будзе заўсёды, калі Мандэла сядзеў у турме. Сьвет мяняецца, дзядзька! У нас незалежнікі ніколі ня мелі большасьці, але мадрыдзкі ўрад сам зрабіў так, што падтрымка незалежнасьці шматкроць вырасла».

Вісэнтэ нечакана пагаджаецца: «Ага, нават я са сваёй сучкай схадзіў прагаласаваць "за". Але гэта ня значыць, што я памяняў свае погляды. Гэта было пратэстнае галасаваньне. Заўсёды ёсьць адзін бераг ракі, на якім ты, а на другім беразе нехта іншы. І ты думаеш, што твой бераг лепшы, а там думаюць, што лепшы іх бераг. Але трэба будаваць масты, каб зразумець, што на іншым беразе. І трэба слухаць адзін аднаго».

Сучка Кука, зь якой Вісэнтэ хадзіў галасаваць, цяпер сядзіць пад сталом прывязаная.

Жаўмэ размаўляе са мной па-гішпанску, ці, як тут часьцей кажуць, па-кастыльску. Але толькі таму, што я нават гэтую мову разумею зь цяжкасьцю, калі яны пачынаюць заводзіцца і гаварыць хутка.

«Я нарадзіўся каталёнцам, у маім доме заўсёды размаўляюць па-каталёнску. Але я думаю, што ў незалежнай Каталёніі павінна быць тры мовы — каталёнская, кастыльская і ангельская. Ну і аранская таксама — значыць чатыры».

Міжсобку сябры звычайна размаўляюць на розных мовах — Жаўмэ па-каталёнску, а Вісэнтэ па-кастыльску.

Вісэнтэ тлумачыць: «Мой бацька ніколі ў жыцьці не размаўляў па-кастыльску. Толькі па-каталёнску. І вось у 12 гадоў я трапіў у грамадзскую школу ў Барсэлёне — а гэта ж было яшчэ за часамі Франка — і там дазвалялася размаўляць толькі па-кастыльску. У прыватнай школе такой праблемы не было. Але бацька меў сем дзяцей, потым шэсьць, бо адзін з маіх братоў памёр. І ён мог дазволіць прыватную школу толькі для маёй сястры — яна на год старэйшая. А з нас астатніх зьдзекаваліся, бо мы па-кастыльску ня ўмелі.

Калі бацька памёр, мы ўсе разам з маці на пяць гадоў пераехалі ў Кастылію, і на нейкі час згубілі сувязь з Каталёніяй. Цяпер я ўжо думаю і бачу сны толькі па-кастыльску».

Я пытаюся ці заўсёды Вісэнтэ з Жаўмэ размаўляюць пра палітыку. Мо яшчэ часам пра футбол?

«Пра футбол не. Калі не пра палітыку, дык пра жанчын і ежу, — Жаўмэ сьмяецца. — Пра жанчын часьцей. Дужа яны нам падабаюцца!»

— Ага, палітыка і жанчыны. Мы з жонкай — найлепшыя сябры. Яна мне нават можа даць грошай і сказаць: «Схадзі ў бардэль, павесяліся!»

Высьвятляецца, што жонка Вісэнтэ ўчора мела народзіны і што яна разам са сваякамі цяпер сьвяткуе ў рок-бары непадалёк. Мы ідзем туды. Вялікая сям’я сядзіць пад партрэтамі Боба Марлі і Джыма Морысана. У чыімсьці рахунку, які ляжыць на барнай стойцы — кактэйлі Лу Рыд і Sisters of Mercy. Вісэнтэ знаёміць са сваякамі, усім наліваюць cava — мясцовага шампанскага.

Раптам высьвятляецца, што Кука засталася прывязаная пад сталом у першым бары — трэба ісьці яе забіраць. На разьвітаньне Вісэнтэ пакідае свой тэлефонны нумар — ён гатовы назаўтра завесьці мяне ў аэрапорт.

Калі я на наступны дзень бягу па горадзе, бо затрымаўся, каб зьняць пратэсты, дык шкадую, што не патэлефанаваў яму. Цэнтар Барсэлёны перакрыты, да аўтобуса не дабрацца, а рэдкія таксоўкі не спыняюцца.

У такі дзень уратаваць мяне можа толькі прыхільнік адзінай Гішпаніі. Таксіст, які спыніўся, мае імя Сальвадор — збаўца. Часам ён нават адпускае стырно, каб расказаць, што ў незалежнікаў у галовах адна нянавісьць і што настаўнікі ў школах вучаць дзяцей ненавідзець Гішпанію.

Сальвадор кажа, што ён нарадзіўся і вырас у Барсэлёне, але яго засмучае, што «Барса» стала палітызаванай. І ўвогуле — Гвардыёла, Піке і кампанія ня маюць яйцаў — бо калі б мелі, Пэп бы сёньня страйкаваў у Манчэстэры, а Піке не гуляў бы за гішпанскую зборную. Тады б ён іх паважаў як сапраўдных незалежнікаў. А так ім галоўнае — грошы ад Самсунгу і Кока-Колы.

«Куды леціце? У Прагу? Чэхаславацкая зборная была вельмі моцная, я памятаю. Я сёньня буду працаваць увесь дзень. Гэты рэфэрэндум незаконны. Мы жывем у дэмакратыі, і людзі маюць права памяняць што заўгодна. Набярыце большасьць у парлямэнце Гішпаніі і мяняйце! Але трэба паважаць закон. Гішпанская Канстытуцыя — гэта наш закон. А там няма дазволу на аддзяленьне».

Тое, што кажа Сальвадор, я таксама чуў ад іншых людзей. Але часьцей — як ад прыхільнікаў, гэтак і ад праціўнікаў незалежнасьці — гучалі словы, што народ мае права выказацца. Паводле апытаньняў напярэдадні рэфэрэндуму, галасы «за» і «супраць» былі падзеленыя прыблізна пароўну. Аднак пры гэтым больш за 80 працэнтаў каталёнцаў казалі, што найлепшым выйсьцем з крызісу быў бы законны рэфэрэндум.

Каталёнская паліцыя фактычна адмовілася выконваць загад закрыць выбарчыя ўчасткі, якія месьціліся ў асноўным у школах. Напярэдадні рэфэрэндуму шмат якія каталёнцы начавалі там і ад ранку да ночы ладзілі заняткі зь дзецьмі, каб не дазволіць сарваць рэфэрэндум.

Паводле каталёнскага ўраду, на рэфэрэндуме 1 кастрычніка прагаласавалі 42 працэнты выбарнікаў — зь іх больш за 90 працэнтаў адказалі «так» на пытаньне «Ці хочаце вы, каб Каталёнія стала незалежнай краінай у форме рэспублікі?» Тым, хто кажа, што гэтага мала, прыхільнікі незалежнасьці адказваюць, што на рэфэрэндуме аб ратыфікацыі Канстытуцыі Эўразьвязу ў 2005 годзе ў Гішпаніі была яшчэ ніжэйшая яўка і падтрымка. І што людзі прыйшлі галасаваць нягледзячы на запалохваньне.

За некалькі дзён у Каталёніі я ня раз чуў незадаволенасьць цэнтральным урадам нават ад прыхільнікаў адзінай Гішпаніі. А таксама нараканьні на пазыцыю Эўразьвязу, які ня хоча выступіць пасярэднікам паміж Мадрыдам і Барсэлёнай. Акрамя ўсяго іншага, шэраг эўрапейскіх краінаў відавочна баіцца ствараць прэцэдэнт з аддзяленьнем, бо мае ўласныя сэпаратысцкія рэгіёны.

Але ёсьць небясьпека, што калі цяперашні крызіс будзе нарастаць, застаючыся ўнутранай справай Гішпаніі, супраць Каталёніі спатрэбіцца такая хваля рэпрэсіяў, што будзе ўвогуле цяжка казаць пра гішпанскую дэмакратыю. А можа нават і пра тое, што каталёнцы мірныя людзі.