Два Яны — Купала і Райніс — зноў сустрэліся ў Менску

У Дзяржаўным літаратурным музэі Янкі Купалы адкрылася выстава «Два Яны».

Сустрэча ў Менску, якая ладзіцца ў межах міжнароднага праекту, прысьвечанага народным паэтам Беларусі і Латвіі Янку Купалу і Яну Райнісу, передает «Радыё Свабода».

Першая выстава праекту — «Два Яны. Сустрэча ў Рызе, якая не адбылася» — прайшла ў верасьні ў рыскім музэі Райніса і Аспазіі. Менская частка праекту прысьвечаная сустрэчы двух Янаў, якая адбылася ў беларускай сталіцы з нагоды знакавай для Беларусі падзеі — Акадэмічнай канфэрэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі, што праходзіла ў лістападзе 1926 году.

Але гэта не адзінае, што зьвязвае Райніса зь Беларусьсю. Маці выбітнага паэта Яна Райніса Дарта Пліекшанэ (з роду Грыкоўскіх) мела беларускія карані і пахаваная ў Віцебску.

Экскурсію па экспазыцыі выставы правялі дырэктарка Асацыяцыі мэмарыяльных музэяў Латвіі Рыта Мэйнэртэ і загадчыца аддзелу навукова-экспазыцыйнай і выставачнай работы музэю Янкі Купалы Марыя Барткова.

Янка Купала запрасіў Райніса ўдзельнічаць у міжнародным навуковым форуме — Акадэмічнай канфэрэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі — на знак павагі і ўдзячнасьці латыскаму паэту, які як дэпутат Сэйму Латвіі адстойваў правы беларускага насельніцтва, падтрымліваў беларускія школы і гімназіі, а таксама спрыяў пастаноўцы камэдыі «Паўлінка» ў 1924 годзе на сцэне Нацыянальнага тэатру Латвіі.

Разам з Райнісам з Латвіі ў Менск прыехалі ў 1926-м дацэнт Латвійскага ўнівэрсытэт Эрнэстс Блесэ, дырэктар Беларускай гімназіі ў Люцыне Ўладзімер Пігулеўскі, рэдактар газэты «Голас Беларуса» Кастусь Езавітаў.

Ва ўспамінах Вацлава Ластоўскага ёсьць згадка, як сустракалі Райніса на менскім вакзале, пасялілі ў гатэль «Эўропа». У экспазыцыі выставы — рэдкая фатаграфія Яна Райніса, якую ён зрабіў у атэлье мастацкай фатаграфіі «Трудколлектив» на вуліцы Савецкай, 73 у Менску. Аўтар здымку невядомы, а падараваў яго рыскаму музэю паэт і перакладнік Язэп Пушча.

Таксама ёсьць здымак, дзе поруч з Райнісам — Янка Купала і сябры літаратурна-мастацкага згуртаваньня «Ўзвышша» Язэп Пушча, Адам Бабарэка, Уладзімер Дубоўка, Пятро Глебка, Кузьма Чорны, Зьмітрок Бядуля, Кандрат Крапіва.

Масква тады выказала незадаволенасьць гэтай менскай канфэрэнцыяй. Пазьней канфэрэнцыя была абвешчаная «зьездам беларускіх нацыяналістаў і контрарэвалюцыянэраў». Многія ўдзельнікі «нацдэмаўскага генэральнага зьлёту», як яго назвалі, былі рэпрэсаваныя. Не ўратаваліся і трое «ўзвышэнцаў» са згаданага фатаздымку — Дубоўка, Бабарэка, Пушча.

Ян Райніс у 1926 годзе прыходзіў у госьці да Купалы ў знакаміты менскі «дом над таполяй», які меў славу літаратурнага салёну. На выставе — сэрваваны стол, за якім паэты маглі піць каву ці гарбату, а таксама асабістыя рэчы паэтаў — кардыган, шаўковы шалік, капялюш, халат, купальны касьцюм.

Ва ўсе часы на працоўным стале Янкі Купалы знаходзіўся партрэт Яна Райніса.

Таксама выстаўленая карціна мастака Мікалая Гусева, напісаная ў 1959 годзе: Райніс і Купала ў доме беларускага паэта.

Цікава, што абодва паэты ў сваім убраньні спалучалі клясычныя гарнітуры з элемэнтамі народнага адзеньня — саматканымі пасамі, скуранымі аксэсуарамі. У экспазыцыі выстаўленая і кніга Купалы «Безназоўнае», якую аўтар уласнай рукой падпісаў Яну Райнісу.

Надзвычайны і паўнамоцны амбасадар Латвіі ў Беларусі Мартыньш Вірсіс падкрэсьліў, што выставачны праект рэалізуецца напярэдадні сьвяткаваньня 100-годзьдзя незалежнасьці Латвіі, якое будзе адзначацца 18 лістапада 2018 году.

Амбасадар заўважыў, што першыя вершы Ян Райніс напісаў па-нямецку, бо вучыўся ў нямецкай гімназіі ў Рызе. Зь дзяцінства паэт быў знаёмы і зь беларускай мовай, бо нарадзіўся на паўднёвым усходзе Латвіі, у Латгаліі. А потым прыйшло асэнсаваньне каранёў, і перайшоў ён на латыскую мову. Купалу і Райніса аб?ядноўвае, на думку амбасадара Вірсіса, іхны ідэалізм, вера ў гуманізм.

Загадчыца аддзелу навукова-экспазыцыйнай і выставачнай работы Марыя Барткова паведаміла, што ў пэрспэктыве — выданьне альбому, прысьвечанага Янку Купалу і Яну Райнісу.