Івонка Сурвіла: Беларускi народ павiнен быць гаспадаром на сваёй зямлі

Слова «Салідарнасць» павiнна стаць для кожнага з нас нацыянальнай каштоўнасцю.

Старшыня Рады БНР Івонка Сурвіла, якая з’ехала з Беларусі ў 6-гадовым узросце, распавяла «Большому» пра палiтычную дзейнасць у эмiграцыi.

— Што такое БНР зараз? Гэта клуб, грамадскае аб’яднанне? Як вы самі ўспрымаеце Раду БНР?

— Рада Беларускай Народнай Рэспублікі — гэта найстарэйшая дзейная беларуская палітычная і дзяржаўная інстытуцыя, створаная Першым Усебеларускім Кангрэсам у Менску ў 1917-м годзе, і якой Кангрэс перадаў свае паўнамоцтвы. Яна абвесьціла незалежнасьць Беларускай Народнай Рэспублікі 25 сакавіка 1918 году, і толькі дзякуючы існаваньню Рады БНР была створана БССР і паўстала ў 1991-м годзе незалежная дзяржава Беларусь. Рада БНР дзейнічае ў выгнаньні з 1919 году. Я зьяўляюся яе шостай Старшынёй у выгнаньні, пасьля Пятра Крэчэўскага, Васіля Захаркі, Мікола Абрамчыка, Вінцэнта Жук-Грышкевіча і Язэпа Сажыча. Уважаю Раду БНР вялікай каштоўнасьцю нашага народу. Яе мэтай ёсьць бараніць незалежнасьць беларускай дзяржавы так доўга, як незалежнасьць гэтая ня будзе замацаваная назаўсёды.

— Колькі вас чалавек, актыўных удзельнікаў?

— Рада БНР налічвае 80 радных, між якімі выбіраецца Прэзідыум Рады.

— Чым займаецца Рада БНР? Якія праекты былі рэалізаваны ў 2017 годзе?

— Дзейнасць Рады БНР залежыць ад падзеяў у Беларусі і адносінаў да Беларусі іншых краінаў свету, а менавіта нашага ўсходняга суседа. У 2017 годзе на парадку дня былі перад усім вайсковыя манэўры «Запад-2017», бо ўваход расейскага войска ў Беларусь пагражаў існаванню незалежнай дзяржавы Беларусь. Людскія правы, стан беларускай мовы, беларуская культура, школьніцтва, замежная палітыка Беларусі, стан яе эканомікі — усё гэта таксама на парадку дня Рады. Інфармуем свет пра Беларусь, прыпамінаем, што такая дзяржава існуе і што яна не ёсць часткай расейскай імпэрыі.

— Чаму ў сучаснай Беларусі пра Раду БНР ніхто не ведае? І чаму ў Менску няма офіса Рады БНР?

— Пра Раду БНР ведаюць у Беларусі ўсе беларусы, якія цікавяцца доляй свайго народу. Так што казаць, што «ніхто не ведае», не адказвае праўдзе. Што да офісу БНР у Менску — дык ці чулі вы пра ўрад у выгнанні, які меў бы офіс у сталіцы свае краіны?

— За якія сродкі існуе Рада?

— Бюджэт Рады складаецца з ахвяраванняў беларускай дыяспары. Ніякіх грантаў Рада ніколі не прасіла і не прыймала ад іншых урадаў.

— А чым займаецца старшыня Рады? Можаце расказаць пра свой працоўны дзень?

— Я займаюся ўсім, што звязанае з Беларуссю. Усім цікаўлюся, рэагую на ўсё, што вартае ўвагі. Разам з супрацоўнікамі вырашаем, якія браць меры, калі патрэбная нашая інтэрвенцыя. У «Гадавіках» Рады на інтэрнэце, на сайце Рады і на нашай старонцы ў Facebook можаце даведацца больш дакладна пра дзейнасць Рады. Тое, што мы з’яўляемся ў беларускай інфармацыйнай прасторы толькі 25 сакавіка — не адказвае праўдзе. На інтэрнэце ёсць маса дакументаў Рады.

— Як, на ваш погляд, выглядае сучасная Беларусь? Як тут жывуць людзі?

— Як выглядае сучасная Беларусь — дык адказ на гэтае пытанне і вы, і я дакладна ведаем. Толькі скажу, што кожны чалавек мае права чуцца вольным у сваёй краіне і не жыць у вечным страху і недаверы да сваіх і чужых.

— Ці задаволеныя грамадзяне ўладай? Ці ёсць у сучасных беларусаў жаданне дэмакратычных зменаў?

— Нашыя людзі задаволеныя, калі нічога не пагражае іх жыццю. Маўляў, «абы вайны не было». Дзеля гэтага маўчаць. Не цікавяцца палітыкай. Але ж вольны, паўнавартасны чалавек не задавальняецца няволяй, якой «сытай» яна б ні была. У сваёй краіне людзі маюць права самі вырашаць, што ім трэба, не баяцца гэта казаць сваім і чужым, і за гэта змагацца. У Беларусі тыя, што гэта робяць, звычайна апынаюцца ў шпіталях. Але, дзякаваць Богу, ёсць героі. І таму ёсць надзея, што дачакаемся зменаў на лепшае.

— Зараз беларуская культура з заняпадзе, ці ў росквіце? З аднаго боку — русіфікацыя, з другога боку — Свабодны тэатр вандруе па планеце, ёсць літаратура, мастацтва… Як вы бачыце сітуацыю?

— На дзіва, нашая культура жыве, нягледзячы на ўсе перашкоды і цяжкасці. Але так доўга, як беларуская мова не адродзіцца, гаварыць пра росквіт беларускай культуры немагчыма. Беларускі народ заўсёды быў таленавітым. Такім ён ёсць і цяпер. І таму ён творыць. Але Беларусь далёка не тая беларуская радзіма, якой яна магла б быць.

— Вы ў эміграцыі сустракаліся з Зянонам Пазняком? Якія ў вас стасункі?

— З Зянонам Пазняком стасункі ў мяне нармальныя. Удзячная лідару БНФ за ўсё, што ён зрабіў для Беларусі.

— У сучаснай Беларусі людзей вельмі цяжка аб’яднаць, кожны сам па сабе, кожны паасобку… Беларуская дыяспара за мяжой такая жа дружныя, як дыяспары ўсходніх народаў?

— Некаторыя рысы нашага народу вызваныя, на маю думку, доўгай няволяй. Памяркоўныя, талерантныя людзі зрабіліся ўпартымі індывідуалістамі. Дзеля гэтай упартасці мы, магчыма, і выжылі, але прыйшоў час, калі трэба здаць сабе справу, што без салідарнасці між намі, без павагі адных да другіх мы не дасягнём тых зменаў, якія так моцна патрэбныя нашаму народу. Эмігранты, безумоўна, вывозяць з сабою свае якасці, і, на жаль, свае недахопы. Дадаецца да гэтага адна акалічнасць — варожыя нам сілы робяць усё, што могуць, каб нас падзяліць.

— Якімі дасягненнямі Радзімы вы ганарыцеся? Ці ёсць у сучаснай Беларусі нешта добрае?

— Ганаруся ўсім, чым ганарыцца кожны беларус. Перамогі беларусаў у спорце і ўва ўсіх іншых міжнародных спаборніцтвах мяне моцна цешаць. Вельмі ганаруся «Нобэлям» Святланы Алексіевіч і, наагул, усімі нашымі пісьменнікамі і нашымі выдатнымі мастакамі і зоркамі. Ганаруся, што наш народ прадаўжае браць удзел у развіцці культурнай скарбонкі чалавецтва.

— Не ўсе разумеюць, як можна любіць радзіму на адлегласці. Чаму вы не прыехалі да нас у госці?

— Я б сказала, што наадварот — так, як гэта казаў калісь Адам Міцкевіч у выгнанні: чалавек пачынае разумець, як моцна любіць сваю радзіму, калі яе страціць. На эміграцыі часта людзі кажуць, што яны пачалі гаварыць па-беларуску і цаніць усё беларускае, калі апынуліся далёка ад свае зямлі. Гэта зусім натуральнае з’явішча. Я моцна тужу па Беларусі.

— А як гэта наогул — быць патрыётам краіны, у якой не жывеш?

— У гэтым сьвеце ня важна, дзе жывеш. Тое, што важнае, гэта пачуцьцё прыналежнасьці. Я ніколі ня страціла гэтага пачуцьця прыналежнасьці да Беларусі, хаця моцна люблю ўсе краіны, дзе я жыла і жыву. Адно другому абсалютна не перашкаджае.

Так, у Беларусі і па-за яе межамі ёсць шмат харызматычных беларускіх палітыкаў, цудоўных людзей, шмат якіх я мела шчасце пазнаць. Падабаюцца яны мне дзеля свае мужнасці, свае любові да бацькаўшчыны і да сваіх суайчыннікаў, дзеля свайго жадання ім дапамагчы, дзеля веры ў лепшую будучыню Беларусі, і за ўсё тое, што яны робяць, каб нашы мары споўніліся, каб Беларусь жыла.

— Беларусы — гэта талерантная, рахманая нацыя, ці змагары?

— І адно, і другое. Часам думаецца, што занадта талерантныя… Хацелася б, каб больш мужна дамагаліся павагі сваіх правоў, лепшых умоваў жыцця, большай сацыяльнай справядлівасці, сапраўдных судоў. Праўда, пануе ў нашым народзе страх, і пакуль людзі яго не пазбавяцца, цяжка сказаць, ці талерантнасць гэтая не ёсць проста выявай гэтага страху. Хочацца паўтарыць словы папы Яна Паўла II: «Не бойцеся»… А ў міжчасе каб забыліся словы «мая хата з краю» і пачалі думаць пра будучыню сваіх дзяцей.

— Рада БНР неяк можа аб’яднаць беларусаў, якія падзелены на ўсходнікаў і заходнікаў? Як увогуле нам паяднацца, бо адны русафілы, а іншыя — русафобы…

— Рада БНР безумоўна можа аб’яднаць людзей сваімі шляхотнымі ідэаламі. У дыяспары не было падзелу на ўсходнікаў і заходнікаў. Дзясяткамі гадоў дружна змагаліся за вольную, незалежную беларускую Беларусь.

— Ці хутка прыйдзе час, калі нацыі наогул знікнуць і на іх месцы з’явяцца транснацыянальныя карпарацыі, якія будуць аб’ядноўваць аднадумцаў без усялякіх рамак і межаў?

— Не думаю, што нацыі калісь знікнуць. Нават савецкай уладзе не ўдалося выкараніць любоў людзей да свае зямлі. Цяпер хопіць глянуць на тое, што робіцца ў Эўропе. Нацыі не знікаюць, а наадварот, стараюцца адрадзіцца пасля гадоў або нават стагоддзяў жыцця ў рамках супольных дзяржаваў.

— Што павінна здарыцца, каб вы і вашы сваякі вярнуліся і вярнулі штаб рады БНР у Менск, туды, дзе ўсё пачыналася?

— Я мару, што дажыву да пары, калі буду думаць пра магчымасць вярнуцца ў вольную, дэмакратычную эўрапейскую дзяржаву Беларусь, і калі Рада БНР будзе магчы перадаць свой мандат дэмакратычнай беларускай дзяржаве, незалежнасць якой ніколі больш не будзе пад пагрозай. Спадзяюся, што тады і тыя, што выехалі, і тыя, што засталіся, зразумеюць, што мы адзін народ, што нашыя дзяды разам змагаліся за наш родны край, і разам яго столькі разоў адбудоўвалі пасля чужых нападаў. Што мы ўсе браты і сёстры тае самае вялікае беларускае зямлі.

— Якім чынам вы сочыце за жыццём у Беларусі? Якія рэсурсы чытаеце, з кім падтрымліваеце сувязь?

— Адзінае, чаго я не чытаю і не слухаю, гэта маскоўскай прапаганды, якая яшчэ ўсё прамывае мазгі нашым людзям, бо ім яшчэ ўсё цяжка дабрацца да аб’ектыўных СМІ. Апрача гэтага, я цікаўлюся ўсім вартым увагі, што публікуецца пра Беларусь і наагул пра падзеі ў свеце, якія могуць мець нейкі ўплыў на будучыню Беларусі. Таксама цяпер нашыя людзі часта адведваюць Беларусь і шмат расказваюць пра свае ўражанні. Заўсёды захапляюся прыгаством нашага краю, калі паказваюць свае здымкі і фільмы, зробленыя ў Беларусі.

— Раскажыце, як вы атрымалі медаль Каралевы Вялікабрытаніі? Гэта самая значная для вас узнагарода за ўнёсак у дэмакратычныя працэсы, якія адбываюцца ў Беларусі?

— Пра тое, што мне прысудзілі мэдаль Каралевы Брытаніі, мне пазванілі з Сэнату, і ў Сэнаце адбылося маленькае прыняцце з гэтае нагоды. Словы, сказаныя падчас перадачы мэдалю, былі апублікаваныя ў парлямэнцкім бюлетэні. Мэдаль мне быў дадзены за «lifelong work to restore democracy in Belarus» — «пажыццёвую працу па аднаўленні дэмакратыі ў Беларусі».

— Як бацькі дамагліся таго, што вы не асіміляваліся, а засталіся сапраўднай беларускай? Якая атмасфера для гэтага была ў сям’і?

— Мы ніколі не гаварылі з бацькамі на іншай мове, як на беларускай. Дык зусім нармальна, што і брат, і я валодаем беларускай мовай. Прыехаўшы ў Данію, калі жылі ў лягеры ўцекачоў і яшчэ не хадзілі ў мясцовыя школы, тата нас вучыў беларускай мове штодзённымі дыктоўкамі пра гісторыю Беларусі. Але калі была магчымасць, бацькі пасылалі нас на лекцыі беларускай мовы. У Парыжы нас вучылі Ніна Абрамчык і айцец Леў Гарошка.

— Як вы выхоўвалі дзяцей, каб яны былі беларускамоўнымі і адданымі Беларусі?

— У маёй сям’і, паколькі мы заўсёды жылі далёка ад беларускай грамады і мелі шмат іншамоўных сяброў, гаварылі на чатырох мовах — беларускай, французскай, ангельскай і гішпанскай, хаця з мужам гаварылі толькі па-беларуску. Так што дзеці выраслі з чатырма мовамі. Любоў дзяцей да бацькаўшчыны перадаецца прыкладам. Бацькі мае перадалі гэтую любоў брату і мне, а я з мужам перадалі яе нашым дочкам.

— Ці Беларусь не прыгожая казка-вырай для вас?

— Выраем для мяне была б Беларусь, калі б я не нарадзілася там перад вайной і столькі дзеля гэтага не перажыла. Беларусь — гэта мая краіна, зямля маіх продкаў і маіх дзядоў, прыгожая, «ветлая», як яе называе Арсеннева ў сваёй «Малітве», і якой, не дзеля свае віны, прыйшлося перажыць у дваццатым стагоддзі болей бяды, чым усім іншым краінам гэтае часткі свету. На дзіва, яна ўсё ж выжыла і выжыў беларускі народ. А ён мае права быць гаспадаром на сваёй зямлі. За гэта змагаецца Рада БНР. Хацелася б, каб гэта сталася мэтай і кожнага сумленнага беларуса.

— Чаму вы карыстаецеся тарашкевіцай і чым яна лепей за сучасную беларускую мову?

— Таму што ёю карысталіся мае бацькі, мае настаўнікі і таму што яна дакладна перадае ўсе характарыстыкі той беларускай мовы, якой я карыстаюся.

— Што перадаць беларусам ад вашага імя?

— Я, здаeцца, больш-менш перадала ў маіх адказах тое, чым хацела падзяліцца з беларускім народам. Нягледзячы на сваю памяркоўнасьць, хацелася б, каб ён быў гатовы бараніць свой край і свае людскія правы. Каб людская годнасць паважалася ўсімі, уключна з уладамі, суддзямі і людзьмі ва ўніформе. Каб памяталі, што здзекуюцца над чалавекам, здзекуюцца над сваім суайчыннікам, сваім братам ці сястрой.

Мы народ цывілізаваны, які выжыў разам дзесяць стагоддзяў — часта ў вельмі цяжкіх абставінах. Мы самааддана баранілі адны другіх, і ніякія абяцанкі ня вартыя таго, каб мы страцілі павагу да сваіх суайчыньнікаў, найбліжэйшых нам людзей. Хацелася б, каб слова «Салідарнасць» стала для кожнага з нас нацыянальнай каштоўнасцю. Бо толькі салідарнымі мы зможам стацца мужным, паўнавартасным еўрапейскім народам.