Дзед Дармаед і падатковы інспэктар

Новыя «героі» старых традыцый.

Для тых, хто яшчэ не пасьпеў на ўсю моц адчуць чарадзейную сілу спрадвечных зімовых сьвятаў, засталося зусім мала часу. Але і ў гэтую пару дзён ці вечароў вы зможаце з галавой акунуцца, бы ў тую вадохрышчанскую палонку, у прыцягальны вір калядаваньня. Асабліва калі да народных традыцый далучыце свае навацыі. Якія, дарэчы, ужо з посьпехам апрабаваныя адной вясёлай кампаніяй магілёўскіх каляднікаў, да якой і я, грэшная, была з ахвотаю далучылася.

У нашым гурце, які вырашыў павесяліць сябе і прыўзьняць сьвяточны настрой людзям ды ўвогуле разбавіць шматлікія лесапаркавыя спаборніцтвы на найдухмянейшы шашлык, найтаўсьцейшую кілбасу і найнаварысьцейшую юшку, былі тыя, хто спрабаваў сябе ў такой ролі ўпершыню, і тыя, хто ўжо калісьці хадзіў у каляднай чарадзе. Толькі у іншых умовах. Што да мяне, то надта ж памятныя і яскравыя засталіся ўражаньні ад першага калядаваньня ў далёкім ужо 2000 годзе, у пасёлку Леніна на Бабруйшчыне, падчас адбыцьця пасьляінстытуцкага разьмеркаваньня.

Калядуюць у тых мясьцінах толькі на Шчадрэц. Памятаю зорны зімовы вечар, шчасьлівыя вочы маіх вучняў, куляньне Казы ў гурбах сьнегу і рогі, зламаныя ўжо ў другой хаце^; цяжкі мех з пачастункамі^; гаспадара, што даў малым каляднікам ажно мільён рублёў, па тым часе — дзясятую частку заробку^; калядныя бяседы ў хаце і мясцовым ДК^; дзіцячае зычэньне на разьвітаньне: «Няхай шчасьце ў вашай хаце!» і журлівае пытаньне старога: «Вось іх вучаць калядаваць, а чаму мяне малога не вучылі?» Мне тады сьледам за ім вельмі хацелася запытацца тое ж самае, толькі не было ў каго.

Аднак, як паказаў досьвед, калядаваньне ў вялікім горадзе і малой вёсцы — розныя рэчы. Калі па вёсках гэты дзень строга вызначаны традыцыяй (там, дзе яна яшчэ захавалася), дык у горадзе лепш калядаваньне ладзіць бліжэй да выходных. Тутака не падыдзеш да любой хаты — у дамафон сьпяваць не пачнеш, дый гаспадары мусяць быць хаця б трохі знаёмымі. Лепш не зьбіраць вялікі гурт, асабліва ідучы ў малагабарытную гарадзкую кватэру, не ладзіць доўгай па часе праграмы. Па-першае, у малым напаленым памяшканьні ў калядных уборах горача, ды і разьвярнуцца няма дзе^; па-другое, пабачыўшы вялікі натоўп дарослых людзей, гаспадар адчувае сябе няёмка. Паспрабуй адарыць усіх!

Што да зьместу праграмы, то ведаць калядныя песьні, безумоўна, трэба, дамовіцца між сабою і падрыхтаваць касьцюмы таксама, а вось складаць дакладны сцэнар, ладзіць шматразовыя рэпэтыцыі — не. У сталага чалавека, занятага працай і сям’ёю, проста няма на гэта часу. Але галоўнае, што празьмерныя высілкі даюць адчуваньне працоўнай перамогі, а не сьвята. Зьнікае нязмушанасьць, магчымасьць імправізацыі, зьяўляецца падабенства з літмантажом на піянэрскім ранішніку. Даўней каляднікі не былі ні народнымі артыстамі, ні рэжысэрамі самадзейных тэатраў. Яны проста малявалі вугельчыкам вусы, выварочвалі кажухі. Сьпявалі і гаварылі, як умелі.

Калі вас запрашаюць прыйсьці пакалядаваць, але нешта пайшло ня так, як сьпярша плянавалі, трэба не расчароўвацца, не засмучацца, а ісьці ўсё роўна, хай сабе меншым гуртам і ня ў тых строях. Інакш потым не паклічуць, ды й Каляды вечна ня доўжацца.

Аднак мы гэтым разам не абмежаваліся сяброўскімі кватэрамі ды карпаратывамі, а выйшлі калядаваць у горад. Найперш завіталі ў кавярню «Шпаркі лось» на вуліцы Першамайскай. Пасьля пад традыцыйныя сьпевы і гукі дуды з саламянаю каляднай зоркаю неверагоднай прыгажосьці шпацыравалі па горадзе ды па дарозе калядавалі па іншых кавярнях.

Цудоўны атрымаўся калядны гурт! Тутака быў мядзьведзь («Пачастуйце, і сьвіньні ня будуць хварэць»)^; Цыганка маладая («Каму хочаш пагадаю»), Дудар («Жалезна пячонка, граю там, дзе ёсьць самагонка!»). Ну, і, вядома, Дзед з Казой, а дакладней, яго больш актуальнае аблічча — Дзед Дармаед, які абышоў з казой увесь сьвет. Ну і ягоны антыпод — пазнавальны суворы Падатковы Інспэктар у акулярах, які ўвесь час страшыў: «А, дармаед! Падаткаў ня плаціш — казу канфіскую!» Ад такога запалохваньня Каза адразу млела і падала, ажывіць яе магла толькі добрая пачостка: «Дайце казе сала, каб каза ўстала, а дасьцё цукерак — будуць кішэні поўныя зялёных паперак!»

Супрацоўнікі ўстаноў і госьці ўспрымалі імправізацыю прыхільна, шчодра адорвалі каляднікаў, фатаграфаваліся з намі. У адной з кавярняў у наш гонар зладзілі ледзьве не фаер-шоў, у іншай прапаноўвалі прыходзіць яшчэ. Толькі аднойчы кампанія з трох чалавек за столікам у куце спачатку падзівілася з каляднікаў, а потым ці то пашкадавала грошыкаў, ці то слова «дармаед» спужалася — зьнікла раптоўна і арганізавана. Што зробіш: і ў вёсцы не паўсюль дзьверы адчыняюць, а дзе-нідзе нават вокны чорным завешваюць.

А ўжо пазьней сьвятым вечарам па спрадвечнай завядзёнцы наш гурт гуляў сам. Накалядаванага хапіла на добрую сьвяточную бяседу. Жартавалі, працягвалі сьпяваць калядныя песьні: «Тонкі явар», «Добры вечар табе, пане гаспадару...» Дзяліліся ўражаньнямі.

«На Каляды нельга сядзець, зашыўшыся па сваіх катухах, трэба хадзіць у госьці, весяліцца», — падсумоўвала Цыганка ў стракатай хустцы з пазнавальнай плястыкавай клятчатай валізкаю.

«Мне так спадабалася! Яшчэ пайду», — захаплялася Козачка, адзінаццацігадовая дзяўчынка. Яна раней толькі бачыла каляднікаў, а сёлета калядавала ўпершыню. Малая справілася са сваёю роляю выдатна. І пад дуду ў кажушку гоцала спрытна і памірала натуральна. Поўны кулёк цукерак — найлепшае таму сьведчаньне. Але дзіцячыя ўспаміны яшчэ каштоўнейшыя за ласункі, на ўсё жыцьцё застаюцца. І ў дарослыя гады на якой каляднай бяседзе яна падзеліцца гэтымі ўспамінамі з маладзейшымі гасьцямі, не дакараючы: «А чаму мяне малую калядаваць не вучылі?»

Тацяна Барысік, «Радыё Свабода»