Бывайце, Барыс Кіт!

Сьветлы чалавек, якога будзе не хапаць.

Наша апошняя гутарка з Барысам Кітом зацягнулася на тры гадзіны: спачатку я запісаў інтэрвію зь ім на відэа, а потым яшчэ на дыктафон — ягоныя ўспаміны пра тое, як 100 гадоў таму ён памарозіў ногі на Лютаўскай рэвалюцыі ў Петраградзе, ягоныя пажаданьні маладым пакаленьням беларусаў.

Я бачыў, што Барыс Кіт ужо стаміўся гутарыць, і казаў яму, што хіба ўжо пайду, як толькі ён скажа. Але разьвітвацца яму не хацелася — мы даўно, з 1995 году, сябравалі, я тэлефанаваў яму, пісаў лісты, мы сустракаліся ў Франкфурце-на-Майне, а адзін раз у Варшаве. Перад гэтай сустрэчай мы ўжо даўно ня бачыліся — пасьля таго як ён зламаў шыйку сьцягна і перажыў складаную апэрацыю, перасеў на інвалідзкі вазок. А галоўнае, што нам невядома было, калі яшчэ пабачымся... Толькі пад самы вечар Барыс Кіт сказаў, што трэба ўсё ж адпачыць. Мы абняліся, я яму пацалаваў рукі і сказаў: «Мы вас любім, Барыс Уладзімеравіч! Ставім мэту — дажыць да 110!»

Калі я выходзіў з пакоя, Барыс Уладзімеравіч праводзіў мяне доўгім позіркам і сказаў яшчэ раз: «Бывайце!»

У доме для састарэлых людзей у Франкфурце-на-Майне, пабудаваным для габрэяў, якія перажылі Галакост, яму было добра, утульна, ён меў вялікі пакой, вокны на ўсю сьцяну. Заслужаны годны адпачынак у канцы доўгага, плённага і складанага жыцьця, як ва ўсіх, хто пражыў бурлівае XX стагодзьдзе. Кіт любіў актыўнае жыцьцё і быў сапраўды актыўны да 100 гадоў, пакуль не зламаў шыйку сьцягна.

Даўгалецьце Барыса Ўладзімеравіча спалучалася з добрай памяцьцю, цікавасьцю да жыцьця. Але ў апошнюю сустрэчу я з сумам заўважыў, што ён ужо кепска чуў, кепска бачыў, ужо мала ведаў пра падзеі ў сьвеце і Беларусі, больш гаварыў пра сваю сям’ю, пра першага сына Ўладзімера, які заўчасна памёр у ЗША.

Калі інтэрвію выйшла на сайце Свабоды, я патэлефанаваў Барысу Кіту і расказаў, што да публікацыі ёсьць вялікая цікавасьць, зачытаў яму цёплыя камэнтары і пажаданьні ад чытачоў, а таксама распавёў, што нам у рэдакцыі ўдалося высьветліць, што ён самы стары беларус, бо мужчын, старэйшых за яго, у Беларусі няма. Барыс Кіт шчыра парадаваўся гэтаму свайму новаму званьню.

Яшчэ я яго называў сваім самым старым сябрам.

Першая мая сустрэча з Барысам Кітом адбылася ў 1995 годзе, нас пазнаёміла пісьменьніца Лідзія Савік, якая пра яго напісала кнігу. Неяк мы адразу адчулі сымпатыю і пасябравалі, а сяброў у Барыса Кіта было вельмі шмат, бо ён меў надзвычай прыязны і адкрыты характар.

У тыя гады я часта наведваў Франкфурт-на-Майне — Беларусь мела статус спэцыяльна запрошанага ў Радзе Эўропы, і я як журналіст асьвятляў працу сэсій Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы. Перасадку паміж Менскам і Страсбурам я рабіў у Франкфурце. І гэта было вельмі дарэчы — у той час не было інтэрнэту, і нехта павінен быў дастаўляць Барысу Кіту на вычытку разьдзелы кнігі Лідзіі Савік «Космас беларуса», над якой яна працавала ў той час. Барыс Кіт папрасіў мяне дапамагчы з выданьнем гэтай кнігі, якая фактычна вярнула імя слаўнага земляка беларусам.

Калі мы пазнаёміліся, Барыс Кіт якраз спыніў выкладчыцкую працу, бо праблемы са зрокам перашкодзілі здабыць даведку на кіраваньне машынай і езьдзіць ва ўнівэрсытэт у горад Вісбадэн. Яму было за 80, калі ён канчаткова сышоў на пэнсію. Але мне, маладому чалавеку, цяжка было пасьпяваць за ім. Ён рухаўся, здаецца, увесь час. Дзень пачынаў з таго, што ішоў на чыгуначны вакзал і купляў там тры газэты — «International Herald Tribune», «Известия» і «Gazeta Wyborcza». Там ён шукаў найперш артыкулы пра падзеі ў Беларусі, напісаныя ўласнымі карэспандэнтамі гэтых выданьняў.

Ён цікавіўся падзеямі ва ўсім нашым рэгіёне, любіў сучасную гісторыю, тым больш што сьведкам шмат якіх падзеяў сам і быў. Шмат якіх дзеячоў палітыкі, культуры, якія даўно сышлі ў лепшы сьвет, Кіт ведаў асабіста і гадзінамі мог расказваць пра стасункі зь імі, нефармальныя адносіны паміж гэтымі людзьмі. «Капэла імя Шырмы? Я сядзеў зь ім у турме!», — мог сказаць ён.

Барыс Кіт ня толькі любіў гісторыю і сам быў хадзячай гісторыяй. Ён прызнаўся, што ягонай марай і было паступіць на гістарычны факультэт і стаць гісторыкам, але калі прывёз дакумэнты на паступленьне, то збаяўся — на гістарычны факультэт стаяла вялікая чарга з абітурыентаў. А на фізыка-матэматычны нікога не было. Так ён і зрабіў свой вырашальны выбар, які дазволіў потым у Амэрыцы стаць вядомым навукоўцам, забясьпечаным чалавекам, бо эмігранты-гуманітарыі ў ЗША часьцяком мылі посуд.

Барыс Кіт заставаўся рухавіком беларускіх спраў, не шкадуючы на іх сваіх сіл і сродкаў. Ён фундаваў выхад кніг, стварыў прэмію за ўнёсак у беларуска-нямецкія адносіны, якой узнагароджваў выбітных беларусаў, дапамагаў Наваградзкаму гістарычнаму музэю, у тым ліку з экспанатамі. Вялікім шчасьцем для яго было адкрыцьцё ў 2008 годзе невялікага музэйнага пакоя ў наваградзкай сярэдняй школе нумар адзін — былой беларускай гімназіі, дырэктарам якой ён быў у 1939 годзе.

Сьветлы чалавек, якога будзе не хапаць. Ягоная гісторыя скончылася, памяць засталася.

Валер Каліноўскі, «Радыё Свабода»