«Многія рускамоўныя бацькі гатовыя аддаць дзяцей у групы з беларускай мовай навучання»

Бацькі дашкольнікаў пра праблемы з адукацыяй на роднай мове.

Сітуацыя з беларускай мовай у сферы адукацыі досыць сумная, асабліва ў дзіцячых садках. Па дадзеных Міністэрства адукацыі, у бягучым навучальным годзе ўсяго 39 780 дзяцей выхоўваліся ў садках па-беларуску, піша onliner.by. Гэта менш за 10%, бо агульная колькасць дашкольнікаў сёлета — 426,3 тысячы. Аднак і гэтая невялікая колькасць дзяцей, па словах іх бацькоў, мала чуе беларускую мову нават у спецыялізаваных групах...

«Як мне потым казалі, ніхто дзеля аднаго дзіцёнка нічога мяняць не будзе»

Юліі 28 год, яе мужу Яўгену 30. Яна — менеджар па продажах і гід-перакладчык, ён — тэсціроўшчык. Яны калісьці паасобку вырашылі, што беларуская мова — родная, таму яе трэба любіць і паважаць. Яўген і Юлія пазнаёміліся праз суполку ў сацсетцы «УКантакце» для тых, хто хоча размаўляць па-беларуску, а праз некаторы час узялі шлюб.

Зараз яны выхоўваюць двух дзетак — Усяслава, якому ў жніўні будзе тры гады, і ягонага чатырохмесячнага брата.

— Старэйшы ходзіць у яслі. Калі ён нарадзіўся, прыйшла ў «Адно акно», паставілі на чаргу, нічога пра мову не пыталіся асабліва. Мы афармляліся ў Фрунзенскім раёне, а потым пераехалі ў Ленінскі. Сталі жыць у Лошыцы. І вось прыйшла я ва ўпраўленне адукацыі Ленінскага раёна, запыталася, ці ёсць садкі з беларускай мовай. Нам сказалі: калі прыйдзеце за накіраваннем, тады і пытайцеся, — расказвае мінчанка.

Калі Юля прыйшла па накіраванне ў садок і стала высвятляць, ці ёсць групы з беларускай мовай навучання, ёй адказалі, што такіх ясляў у раёне няма, і далі спіс з беларускамоўнымі групамі на будучыню.

— Я расстроілася, вядома. Аднак ва ўпраўленні мне сказалі, маўляў, вы ж можаце выхавацельку папрасіць, каб яна з вашым дзіцём размаўляла па-беларуску, — кажа жанчына. — Я, вядома, папрасіла. Што далей? Колькі дзіцёнак быў на адаптацыі, колькі я хадзіла і глядзела, з ім размаўляла па-беларуску толькі псіхолаг (падчас адаптацыі прысутнасць такога спецыяліста ў групе першы час абавязковая. — Заўв.). А вось выхавацелькі, відаць, мову не асабліва ведаюць: нейкія словы могуць сказаць, каб паразумецца, але не больш за тое. Аднак у групе акрамя Усяслава яшчэ 18 дзяцей. Як мне потым казалі, ніхто дзеля аднаго дзіцёнка нічога мяняць не будзе.

Юлію гэтая сітуацыя абурыла. Яна напісала зварот у адміністрацыю Ленінскага раёна і запыталася пра беларускамоўныя садкі і яслі, пра тое, якім чынам выконваецца замацаванае канстытуцыяй права яе дзяцей на атрыманне адукацыі на роднай мове? У адказ мінчанка атрымала ліст, у якім ёй паведамілі, што груп няма і кропка.

«Не перажывайце, усё будзе добра, ніхто там не будзе з імі па-беларуску размаўляць»

Мірыцца з такой сітуацыяй Юлія не хацела і знайшла ў сваім беларускамоўным чаце неабыякавых людзей. Яны ўсе разам распачалі кампанію за групы на роднай мове для сваіх дзяцей.

— Мы пісалі звароты, задавалі пытанні ў адміністрацыях, — расказвае яна. — Чыноўнікі нам адказалі, что, маўляў, у Мінску створана больш за 100 групак з беларускай мовай навучання. Аднак мы правялі маніторынг, патэлефанавалі ў кожны садок, распыталі пра гэтыя групкі. У рэальнасці там толькі 1—5 дзяцей беларускамоўныя, астатнія — рускамоўныя. Таму і навучанне ішло пераважна па-руску, бо астатнія ж не разумеюць.

— Нават на нейкія святы, як высветлілася, там з вялікім напружаннем ідуць на тое, каб сцэнар быў па-беларуску. Вось вам і група з беларускай мовай навучання. Былі нават такія гісторыі, калі званіла матуля і па-руску размаўляла з загадчыцай, пытаючыся пра беларускамоўныя групы. Дык загадчыца адказвала ў стылі: «Вы не перажывайце, усё будзе добра, ніхто там не будзе з імі па-беларуску размаўляць, там будзе нармальная група».

Хутка малому Усяславу будзе тры гады. Юлія плануе ініцыяваць стварэнне рознаўзроставай беларускамоўнай групы ў сваім раёне. Кажа, што пры той сітуацыі, якая існуе зараз, гэта адзінае выйсце.

— Хацелася б, вядома, каб была асобная чарга для беларускамоўных дзяцей. Каму патрэбны гэтыя 100 з нечым фіктыўных, па сутнасці, групак? — задаецца пытаннем яна. — Стварыце ў кожным раёне 2—3 рознаўзроставыя, але беларускамоўныя групы. Вы ж ужо бачыце, колькі ў вас будзе ў гэтым годзе дзяцей, а значыцца, трэба столькі месцаў. І вам, і беларускамоўным бацькам будзе прасцей. Мы разумеем (таксама адэкватныя людзі), што нас не настолькі шмат, як рускамоўных сем'яў, і немагчыма для кожнага беларускамоўнага дзіцёнка стварыць каля дома асобную групу. А калі на ўвесь горад існуе, лічы, адна сапраўдная беларускамоўная групка, то, вядома, усе бацькі не змогуць вазіць туды сваіх дзяцей. Так, фармальна ў нас ёсць два цалкам беларускамоўныя садкі на горад, але па маіх адчуваннях яны такія ж «беларускамоўныя», як і астатнія групы.

«Адразу ўсё ўспрымалася ў ружовых акулярах: думала, што і беларускамоўныя садкі, і школы — усё гэта ёсць»

Алёне 32, яе мужу Паўлу 33. Ён працуе ў сферы продажу, яна па адукацыі настаўнік і журналіст. Сям'я жыве ў сталічным мікрараёне Брылевічы. Павал цалкам перайшоў на беларускую мову тры гады таму, Алёна — у жніўні мінулага года.

Калі нарадзіўся Стэфан, Алёна і Павал вырашылі, што будуць выхоўваць дзіця па-беларуску.

— Мы хочам, каб наш сын разумеў і свабодна размаўляў па-беларуску, бо гэта нейкая тонкая сувязь з продкамі і роднай зямлёй. Акрамя таго, наша мова — вельмі прыгожая і мілагучная, — кажа мінчанка.

Першапачаткова Алёна стварыла ў Viber спецыяльны чат для беларускамоўных бацькоў «Дзеткі-кветкі».

— Нягледзячы на тое, што Стэфану праз два тыдні будзе год і да дзіцячага садка нам далёка, я ўжо разумею, што гэта вельмі вялікая складанасць і адказнасць — выхоўваць дзіцёнка па-беларуску, — гаворыць яна. — Адразу ўсё ўспрымалася ў ружовых акулярах. Я думала, што і беларускамоўныя садкі, і школы — усё гэта ёсць.

Неўзабаве беларускамоўныя бацькі сталі абмяркоўваць, куды аддаваць дзяцей у садкі. І аказалася, што гэта вялікая праблема. Пасля таго як стала зразумела, што праблемы з беларускамоўнымі садкамі тычацца ўсіх раёнаў Мінска, Алёна стварыла дадатковую суполку «МоваСадкова». Сама мінчанка вырашыла адшукаць садкі, дзе яе Стэфан мог бы вучыцца па-беларуску. Яна напісала запыт у адміністрацыю Маскоўскага раёна. У адказе было пералічана шэсць садкоў, дзе ёсць беларускамоўныя групы.

— Я стала тэлефанаваць у садкі і, па шчырасці, была ў шоку, — кажа яна. — Я ж думала, што беларускамоўная група — гэта група, у якой выхавацелі і дзеці цалкам размаўляюць па-беларуску. У першым жа садку мне сказалі: «А што вы думаеце, мы з вашым дзіцёнкам цэлы дзень па-беларуску будзем размаўляць?» І сталі тлумачыць, маўляў, мы спакваля пачнём вучыць адразу ветлівыя словы «дзякуй», «калі ласка», пасля будзем вучыць назвы побытавых прадметаў. Але ж калі мой дзіцёнак пойдзе ў садок, ён ужо будзе ведаць і ветлівыя словы, і назвы нейкіх рэчаў.

Высветлілася, што ўся астатняя камунікацыя па-за заняткамі будзе весціся па-руску. Больш за тое, у тых групках дзеці рускамоўныя, як і іх бацькі. «Ну, такіх, як вы, у нас няма, можа нехта адзін», — адказалі мне (хоць я ведаю толькі ў сваім доме дзве беларускамоўныя сям'і, у якіх дзеткі таксама размаўляюць па-беларуску). Ды яшчэ дадалі, што бацькі будуць супраць, каб з дзецьмі цэлы дзень размаўлялі па-беларуску. І гэта ў беларускамоўных групах!

«Ведаю, што многія рускамоўныя бацькі гатовыя аддаць дзяцей у групы з беларускай мовай навучання»

Алёна думала, што такая сітуацыя толькі ў адным садку. Аднак высветлілася, што не. Амаль ва ўсіх шасці садках, дзе ёсць беларускамоўныя групы, кіраўніцтва прызнавалася: на роднай мове ўвесь час з дзецьмі ніхто не размаўляў, толькі на занятках.

— Пасля мы даведаліся, што ў некаторых садках беларускамоўныя групы набіраюць штогод, а ў іншых такога няма, — адзначае Алёна. Выбар садка для малога Стэфана звузіўся яшчэ больш. Маладая мама ўдакладніла, што будзе, калі беларускамоўны сын пойдзе ў рускамоўную групу. Ці будзе выхавацель камунікаваць з ім па-беларуску?

— У большасці садкоў адказалі, што наўрад ці, хоць Міністэрства адукацыі ў сваіх адказах пераконвае: для беларускамоўных дзяцей, якія не патрапілі ў групкі, будуць стварацца ўсе ўмовы, каб ім было камфортна, — уздыхае мінчанка. — Натуральна, ёсць жа дзве дзяржаўныя мовы, у чым пытанне камунікаваць і на той, і на той?

— Я бачу, што гэта вельмі глыбокая праблема, — лічыць яна. — Тут ёсць і пытанне падрыхтоўкі кадраў, і пытанне заробкаў, і праблема папулярызацыі беларускай мовы таксама. Яшчэ ёсць праблема ў тым, што няма магчымасці на этапе пастаноўкі на ўлік нейкім чынам паказаць, што ты хочаш, каб дзіця навучалася па-беларуску. Няма ніякай магчымасці гэта адзначыць. Што гэта дало б? Магчымасць ужо загадзя планаваць беларускамоўныя групы, хай і рознаўзроставыя, бачыць сітуацыю агулам. Далей будуць камплектавацца групы. Ізноў жа, калі пытанне ў тым, што не хапае 2—3 дзяцей, то можна ж неяк знайсці жадаючых і сярод рускамоўных бацькоў, каб дакамплектаваць. Я ведаю, што многія рускамоўныя бацькі гатовыя аддаць дзяцей у групы з беларускай мовай навучання. Канкрэтна мая знаёмая мне казала, што гэта выдатная магчымасць вывучыць беларускую мову, бо яе сын цяпер можа хутка пераключацца з адной мовы на другую.

— Калі сітуацыя не зменіцца, то для мяне і сына адзіным выйсцем будзе збіраць рознаўзроставую групку з беларускамоўных дзетак, як гэта зрабілі бацькі ў Першамайскім раёне, — заключае маладая мама.

У сітуацыю, якую апісваюць Юлія і Алёна, патрапілі як мінімум паўсотні бацькоў (гэта толькі тыя, хто трымае сувязь праз Viber-чат, насамрэч іх нашмат болей. — Заўв.). І што самае сумнае — гэтыя праблемы бацькі вымушаны варашаць штогод.

— Пашукайце ў сеціве. Вы ўбачыце, што і ў 2006-м, і ў 2009-м бацькі апісвалі адны і тыя ж праблемы, — кажуць яны.

Самыя ініцыятыўныя 25 чалавек ужо даўно вядуць перапіску з чыноўнікамі, стварылі спецыяльную петыцыю супраць дыскрымінацыі беларускамоўных дзетак. Пад ёй сабрана ўжо больш за 3000 подпісаў.

Зараз беларускамоўныя бацькі дамагліся распараджэння Міністэрства адукацыі аб тым, каб у адміністрацыях некаторых раёнаў падчас пастаноўкі на ўлік усё ж адзначалі, на якой мове будзе вучыцца дзіця. Гэта Першамайскі, Фрунзенскі, Ленінскі і Савецкі раёны. Аднак асобнага ўліку беларускамоўных дзяцей, якім патрэбна месца ў садку, пакуль няма.

— Мы хочам змены пастановы 234, каб пры пастаноўцы на ўлік у адміністрацыях раёнаў можна было пазначыць мову навучання і фарміравалася асобная чарга для дзяцей, якія хочуць навучацца па-беларуску. Тады мы зможам загадзя запісвацца ў групы з такімі ж беларускамоўнымі дзеткамі, а з другога боку, упраўленні адукацыі змогуць планаваць адкрыццё груп за некалькі гадоў, — лічаць бацькі. — Таксама варта ў кожным раёне стварыць хаця б адзін цалкам беларускамоўны садок, а таксама дадатковыя групы з беларускай мовай навучання. Акрамя таго, трэба ўвесці ў службовыя патрабаванні педагагічных супрацоўнікаў пункт пра абавязковае валоданне беларускай мовай на ўзроўні выканання працоўных абавязкаў. Важна таксама ясна прапісаць у заканадаўстве механізм стварэння груп з беларускай мовай навучання.

Толькі факты

Па дадзеных Міністэрства адукацыі, на 5 верасня 2017 года ўсяго па краіне колькасць беларускамоўных груп у дзіцячых садках склала 2678 (39 780 выхаванцаў). Найбольшая колькасць дзетак, што навучаюцца па-беларуску, знаходзіцца ў Мінскай вобласці — 9593, на другім месцы Брэсцкая вобласць — 8414, трэці радок займае Мінск — 5517.

Дадаткова ведамства паведамляе, што вывучала сітуацыю ў Першамайскім і Ленінскім раёнах сталіцы. Паводле статыстыкі ў 2017/2018 навучальным годзе ва ўстановах дашкольнай адукацыі з улікам пажаданняў бацькоў скамплектавана 20 груп з беларускай мовай навучання і выхавання дзяцей ва ўзросце ад 3 да 6 гадоў. А ў Першамайскім раёне ў 92% садках ёсць групы з беларускай мовай навучання (55 груп ва ўстановах дашкольнай адукацыі).

Мінгарвыканкам: «Калі ёсць жаданне бацькоў, мы гатовы пайсці насустрач і задаволіць іх запыты»

Журналісты звярнуліся па каментарый у камітэт адукацыі Мінскага гарадскога выканаўчага камітэта. Сітуацыю з беларускамоўнымі групамі ў дзіцячых садках патлумачыла спецыяліст аддзела дашкольнай, агульнай сярэдняй і спецыяльнай адукацыі Алена Макарэвіч.

— Алена Мікалаеўна, колькі зараз у Мінску дзіцячых садкоў з беларускай мовай навучання?

— Увогуле на працягу многіх гадоў у горадзе існуе дзве цалкам беларускамоўныя ўстановы дашкольнай адукацыі. Адна ў Центральным раёне, другая — у Фрунзенскім. Таксама ў Мінску дадаткова адкрыты 124 групы з беларускай мовай навучання. Там, дзе ёсць запыт бацькоў, дзе ёсць дастатковая колькасць дзяцей, якіх бацькі хочуь навучаць па-беларуску, там такія групы і ствараюцца.

— Бацькі скардзяцца, што беларускамоўныя групы ў садках аказваюцца рускамоўнымі, беларуская мова там гучыць толькі кароткі час на занятках. Як вы пракаментуеце гэтую інфармацыю?

— Я не магу пагадзіцца з бацькамі ў тым, што ў групах з беларускай мовай навучання толькі невялікая частка часу адводзіцца навучанню і камунікацыі дзяцей па-беларуску. Перш за ўсё бацькі не былі ў гэтых групах, многія нават яшчэ не паступілі туды, а ўжо «валодаюць» такой інфармацыяй. Хачу адзначыць, што камітэт па адукацыі ў 2016 годзе праводзіў вывучэнне арганізацыі працы беларускамоўных груп. І асноўныя, і спецыяльна арганізаваныя заняткі, і камунікацыя з дзецьмі па-за заняткамі, падчас гульняў, у вольны час — усё гэта праводзілася па-беларуску з боку выхавацеляў і іншага персаналу.

Тое ж самае і з боку вузкіх спецыялістаў: і настаўнікі фізічнага выхавання, і музычныя кіраўнікі — усе камунікавалі з дзецьмі па-беларуску. Напэўна, гэта нейкае такое суб'ектыўнае меркаванне пра тое, што там толькі невялічкі кавалак часу праходзіць па-беларуску. Можа быць, яны праводзяць аналогію з тым, што ў кожнай групе, нават там, дзе ў нас адукацыя ідзе па-руску, праходзіць знаёмства з беларускай культурай, беларускай мовай і традыцыямі — гэта святы і забаўкі, што характэрны менавіта для беларусаў. Пачынаючы з сярэдняй групы (узрост дзяцей — 4—5 гадоў) прадугледжаны заняткі па развіцці маўлення і культуры маўленчых зносінаў, фарміруецца ўстойлівая зацікаўленасць і пазітыўнае стаўленне да нацыянальнай мовы, жаданне авалодаць беларускай мовай. Там прадугледжаны заняткі, на якіх дзеці знаёмяцца з прадметамі побыту, з'явамі і гэтак далей. Магчыма, бацькі робяць высновы з гэтых заняткаў у рускамоўных групах.

— У дадатак мамы і таты беларускамоўных дзетак агучваюць і такую праблему: падчас пастаноўкі ў чаргу ніхто не пытаецца, на якой мове дзіця будзе навучацца.

— Насамрэч, раней падчас гэтай працэдуры ў бацькоў не пыталіся пра выбар мовы, на якой дзіця будзе навучацца. Аднак калі яны прыходзяць ва ўпраўленне адукацыі ўжо пазней за накіраваннем, то, натуральна, там яны выказваюць свае пажаданні. І тады ў залежнасці ад таго, колькі бацькоў хоча навучаць сваіх дзяцей па-беларуску, прымаецца рашэнне аб адкрыцці такіх груп. Да прыкладу, у пачатку бягучага навучальнага года па запытах бацькоў у нас было адкрыта 8 беларускамоўных груп у дадатак да тых, што ўжо існавалі.

— Зараз у нас ёсць рэкамендацыя ад Міністэрства адукацыі — уносіць у форму падчас пастаноўкі на ўлік звесткі аб мове навучання, якую выбралі бацькі дзіцяці. І цяпер мы выконваем рэкамендацыю ведамства. Некаторыя раёны ўжо ўнеслі гэтую графу, некаторыя зараз вырашаюць пытанне.

— Бацькі ўказвалі на недастатковы ўзровень валодання беларускай мовай у выхавацеляў, а таксама на тое, што не ўсе хочуць працаваць у такіх групах...

— Напэўна, гэта ўсё ж нейкае суб'ектыўнае меракаванне бацькоў. Сёлета ў праграму курсаў павышэння кваліфікацыі выхавацеляў устаноў дашкольнай адукацыі у Мінскім гарадскім інстытуце развіцця адукацыі ўключаны блок валодання беларускай мовай для супрацоўнікаў рускамоўных устаноў адукацыі, а таксама асобна і для спецыялістаў беларускамоўных груп. Паколькі такія сумненні ў бацькоў узніклі, мы вырашылі ўзмацніць гэтую працу.

Калі мы вывучалі пытанне з беларускамоўнай дашкольнай адукацыяй, то высвятлялі, ці ёсць праблема менавіта ў педагагічных кадрах. Загадчыцы дзіцячых садкоў казалі, што калі будзе набірацца група, яны гатовы падабраць кадры, якія альбо самі жадаюць, альбо згодныя працаваць у такіх групах.

Асноўны дакумент, па якім працуюць установы дашкольныай адукацыі, — гэта навучальная праграма дашкольнай адукацыі. Яна ёсць як на беларускай, так і на рускай мовах. Усе метадычныя рэкамендацыі, дадаткі, якія маюць грыф Міністэрства адукацыі, выдаюцца як па-руску, так і па-беларуску. Усё залежыць ад таго, на якой мове працуе група.

Магу сказаць адно: калі ёсць жаданне бацькоў, мы гатовы пайсці насустрач і задаволіць іх запыты.

— То бок калі бацькам у нейкім садку кажуць, што не хочуць і гэтак далей, то яны могуць смела ісці ва ўпраўленне адукацыі і вырашаць гэтае пытанне?

— Увогуле пытанні камплектавання дзіцячых садкоў не вырашаюць самі ўстановы адукацыі. Іх вырашае ўпраўленне адукацыі. Не трэба хадзіць па суседніх установах і пытацца, ці яны хочуь стварыць такую групу. Гэта бессэнсоўная праца. Рашэнне прымаецца ва ўпраўленні адукацыі, і свае пажаданні патрэбна выказваць там. Магчыма, бацькі хочуць, каб такая група працавала ва ўстанове крокавай даступнасці. Аднак, на жаль, гэтае пытанне не вырашаецца. Чаму? Таму што большасць бацькоў, дзеці якіх патрапілі ў гэтую установу, выбралі рускую мову навучання, і не набіраецца такая колькасць дзяцей, каб у кожнай установе дашкольнай адукацыі крокавай даступнасці арганізаваць такія групы. Таму мы і прапаноўваем: зыходзячы з запытаў бацькоў, групы будуць фарміравацца ў нейкай пэўнай установе адукацыі раёна.

— А калі група не набіраецца, а дзіця беларускамоўнае, што адбываецца тады? Ці працуе выхавацель з беларускамоўнымі дзецьмі па-беларуску?

— Вядома. З гэтым у нас няма праблем. Магчымы нават індывідуальны падыход.