«Вокны БНР»: Алесь Пушкін прадставіў у Віцебску праект, над якім працаваў 10 гадоў

Мастак прапанаваў сваю альтэрнатыву імпрэзам у рамках «Славянскага базару».

У апошні дзень «Славянскага базару» ў Віцебску мастак Алесь Пушкін прапанаваў сваю альтэрнатыву імпрэзам у рамках музычнага фэстывалю, паведамляе «Радыё Свабода».

Выстава праекту Алеся Пушкіна да 100-годзьдзя БНР адкрылася ў арт-прасторы Vzap (Кастрычніцкая вуліца, 2).

Алесь Пушкін невыпадкова прывёз свой праект «Вокны Беларускай Народнай Рэспублікі» ў Віцебск. Тут Пушкін жыў і працаваў у 1990-я гады, калі Беларусь стала незалежнай.

Мастацкае жыцьцё старых ліштваў

«Вокны Беларускай Народнай Рэспублікі» — інсталяцыя з 12 старых ліштваў, якія мастак выкарыстаў у якасьці рамаў для сваіх кампазыцый. Кожная зь іх складаецца з малюнкаў і фатаздымкаў пра тое, як сам аўтар адзначаў угодкі БНР.

Ліштвы сабраныя ў родным для мастака мястэчку Бобр Крупскага раёну.

«Цяпер усе ставяць плястыкавыя вокны. А ліштвы выкідаюць. На маю просьбу некалькі чалавек прынесьлі мне гэтыя рэчы — вельмі мастацкія рэчы. У разьбе — старадаўняя паганская сымболіка, увасабленьні Вясны, Каханьня, Дабрабыту. Я падумаў, што гэта не павінна зьнікнуць, гэта наша беларускае жыцьцё».

Пушкін пачынаў свой праект у 2003 годзе.

«Доўга нікому не паказваў. Першай стала ліштва пра падзеі 1991 году, калі я жыў у Віцебску, у мяне была тут свая мастацкая галерэя „У Пушкіна“. І, вядома ж, тут я адзначаў угодкі БНР. А потым была самая важная падзея — Беларусь стала самастойнай дзяржавай».

Ліштва, прысьвечаная БНР, — зьлева, справа — ліштва пра пэрфоманс Алеся Пушкіна на Дзень Волі ў Бабры ў 2017 годзе

Паводле мастака, храналёгія ў фрагмэнтах «Вокнаў БНР» не была для яго вызначальнай. Таму пасьля ліштвы пра падзеі 1991 году зьявілася наступная — пра 1989-ы. Тады пэрформанс Алеся Пушкіна да 25 сакавіка стаў першай публічнай акцыяй, прысьвечанай Дню Волі, у найноўшай гісторыі Беларусі.

Рэпрэсіі пасьля 25 сакавіка 1989 году

Ліштва пра першую акцыю да Дня Волі

Ліштва пад нумарам 2 — пра адзін зь першых пэрформансаў мастака, які ён зладзіў падчас навучаньня ў менскім Тэатральна-мастацкім інстытуце. Гэта была акцыя з удзелам ягоных аднакурсьнікаў і сяброў: Пушкін выйшаў на ганак, трымаючы плякат: «Грамадзянін, у гэты дзень, 71 год назад, была абвешчаная Беларуская Народная Рэспубліка. Памятай і думай аб гэтым! Жыве незалежная Беларусь!» На сьпіне ў яго быў яшчэ адзін плякат — зь перакрэсьленым сьцягам БССР і подпісам: «Досыць „сацыялістычнай“, адродзім Народную Беларусь». Ягоныя сябры трымалі бел-чырвона-белы сьцяг, папяровага бусла і 71 паветраны балёнік.

За ўдзел у тым пэрформансе затрымалі 36 чалавек, у тым ліку і Алеся Пушкіна. Улетку 1989-га Менскі гарадзкі суд асудзіў Пушкіна на два гады ўмоўна. Пакараньнем удзельнікаў акцыі ўлады БССР не абмежаваліся: у савецкай прэсе прайшла хваля артыкулаў, якія папулярызавалі дзяржаўныя сымбалі, у КаАП БССР былі ўнесеныя дапаўненьні і зьмены, якія рабілі больш жорсткім пакараньне за выкарыстаньне незарэгістраванай сымболікі.

У «Вокнах БНР» адлюстраваныя і падзеі ва Ўкраіне

Большасьць фатаздымкаў і малюнкаў, скампанаваных у рамкі-ліштвы, прысьвечаныя публічным акцыям Алеся Пушкіна. Некаторыя зь іх зробленыя ў мястэчку Бобр, дзе жыве мастак. У сябе дома ён таксама адзначае Дзень Волі — штораз па-рознаму.

Па-рознаму і сканчаліся такія адзначэньні, кажа мастак.

Бывала, што і арыштоўвалі, і штрафавалі. А калі-нікалі і цэлы дзень стаяў, і ніхто не чапаў.

«Прыкладам, 25 сакавіка 2015 году я на плошчы ў Бабры паказваў экспазыцыю артэфактаў, прывезеных з Украіны. Напрыканцы 2014-га я быў на Данеччыне на пленэры. У нас быў дазвол езьдзіць па ўсёй тэрыторыі антытэрарыстычнай апэрацыі — па Данецкай і Днепрапятроўскай абласьцях. І я прывёз адтуль ня толькі карціны, а, прыкладам, пашкоджаную падчас вайсковых дзеяньняў бандуру. Цягам дня мая экспазыцыя стаяла навідавоку, і ніхто не зачапіў».

У «Вокны БНР» трапіў чыноўнік

Ліштва-2015 і Ліштва-2014 пра падзеі ў Бабры

У 2014 годзе падчас адзначэньня Дня Волі ў Бабры здарыўся інцыдэнт: мастак выставіў на цэнтральнай плошчы мястэчка свае працы, у тым ліку «Карціну Свабоды». Алесь Пушкін працуе над гэтым творам ужо каля 20 год — з тае пары, як да ўлады прыйшоў Аляксандар Лукашэнка. Мастак ператварыў гэты працэс таксама ў свайго кшталту пэрформанс: штогод 25 сакавіка ён дадае да ўжо зробленага новыя дэталі.

Выканаўца абавязкаў старшыні Бобрскага сельсавету Ўладзімер Загорскі, незадаволены творчай акцыяй, паваліў карціну на зямлю, цягнуў па асфальце і ўрэшце сарваў зь яе выяву «Пагоні». Мастак падняў «Карціну свабоды» і працягваў працу. Тады чыноўнік паслаў на плошчу трактар, які ўздымаў пыл і псаваў мастацкую працу. Пазьней Загорскі казаў, што на плошчы ішлі «тэхнічныя працы» і ён хваляваўся за бясьпеку Алеся Пушкіна.

На адной зь ліштваў выразана зорка: відавочна, народныя матывы перажылі за савецкім часам пэўную трансфармацыю. Мастак кажа, што асабіста прасіў гэтую ліштву ў гаспадара, потым пафарбаваў яе ў чырвоны колер ды разьмясьціў у ёй кампазыцыю, прысьвечаную пяцідзённаму бязьвізаваму рэжыму. Тут зьмешчаныя лягатыпы вядомых беларускіх вытворцаў і выява адамкнёнага замка з надпісам «Welcome to Belarus?»

Астатнія ліштвы маюць аўтэнтычныя колеры: белы, блакітны, зялёны.

Акно ў будучыню

У адной зь белых ліштваў — падзеі 2011 году ў ягоным родным Бабры. 25 сакавіка 2011-га Алесь Пушкін маляваў на плошчы праект рэканструкцыі да 500-годзьдзя свайго мястэчка. На фатаздымках адлюстраваныя і гэтая падзея, і моманты прыватнага сьвяткаваньня Дня Волі сямʼёй Пушкіных — пад бел-чырвона-белым сьцягам.

Мастак лічыць, што гэта вельмі пазытыўная частка інсталяцыі.

«Тут і будучыня Бабра, у якую я веру і ў якой будуць адроджаныя ўсе гістарычныя каштоўнасьці мястэчка. Такое атрымалася вакно ў будучыню маіх родных мясьцін. А вось апошняя ліштва — гэта сьвяткаваньне 100-годзьдзя БНР, і гэта вакно ў будучыню нашай Беларусі».

Над праектам «Вокны Беларускай Народнай Рэспублікі» аўтар працаваў больш за 10 год, але зь перапынкамі. На сёньняшні дзень гэта завершаны мастацкі твор, лічыць Алесь Пушкін.

Ліштва-2018

Уся інсталяцыя цалкам экспануецца ў Віцебску ўпершыню. Часткова праект быў паказаны на выставе да 100-годзьдзя БНР у Палацы мастацтва і на міжнароднай выставе ў Дрэздэне. Мастак плянуе, што ў поўным варыянце інсталяцыя будзе паказана яшчэ ў шэрагу гарадоў — Барысаве, Магілёве, Горадні.

Пра мастака

Алесь Пушкін нарадзіўся 6 жніўня 1965 году ў мястэчку Бобр Крупскага раёну, дзе жыве і цяпер. У 1978-м паступіў у Рэспубліканскую школу-інтэрнат па музыцы і выяўленчым мастацтве. У 1983 годзе паступіў на курс манумэнтальна-дэкаратыўнага мастацтва Беларускага дзяржаўнага тэатральна-мастацкага інстытуту (цяпер Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў). У 1984-м прызваны ў армію, служыў у Аўганістане. У 1986-м дэмабілізаваўся і працягнуў вучобу.

З 1988-га ўдзельнічаў у студэнцкім руху, браў актыўны ўдзел у падрыхтоўцы мітынгу памінаньня продкаў у Менску 30 кастрычніка 1988 году. За гэта 28 кастрычніка быў арыштаваны на пяць сутак, але неўзабаве прысуд яму зьмянілі. 25 сакавіка 1989 году арганізаваў першы пэрформанс — сьвяткаваньне 71-х угодкаў БНР, тым самым распачаўшы сац-арт у беларускім мастацтве.

Пасьля гэтай акцыі яму прысудзілі 2 гады ўмоўна зь пяцігадовым паражэньнем у правах. Імя Алеся Пушкіна фігуравала на XIII пленуме ЦК КПБ 22 чэрвеня 1989 году: канстатаваўся развал выхаваўчай працы ў Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце.

У 1990 годзе расьпісваў фае Рэспубліканскай школы-інтэрната па музыцы і выяўленчым мастацтве імя Ахрэмчыка (дыплёмная праца). З 1992 году ўдзельнічаў у рэстаўрацыі і рэканструкцыі насьценнага жывапісу Магілёўскага катэдральнага касьцёла Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі. 25 сакавіка 1992 году ў Менску, у Доме літаратара адбылася другая пэрсанальная выстава мастака. 4–23 кастрычніка 1992 году адбылася пэрсанальная выстава ў Магілёве.

23 сакавіка 1993 году адкрылася першая прыватная Галерэя сучаснага мастацтва ў Віцебску «У Пушкіна». Пасьля закрыцьця галерэі ў 1997 годзе перабраўся разам з карцінамі і зборам галерэі на радзіму, у мястэчка Бобр Крупскага раёну.

Зь лета 1995-га да 1997 году расьпісваў новаадбудаваную царкву Сьв. Мікалая Цудатворца ў мястэчку Бобр. У жніўні 1997 году там абвянчаўся.

Працы Пушкіна знаходзяцца ў Дзяржаўным мастацкім музэі Беларусі, Гістарычна-архітэктурным музэі Полацку, музэях Воршы, у прыватных зборах у Беларусі і за мяжой.

Ня раз удзельнічаў у грамадзкіх акцыях, затрымліваўся міліцыяй. Уваходзіў у Партыю БНФ (1998–2005).

У 2009 годзе быў уганараваны прэміяй «За свабоду думкі» імя Васіля Быкава.