Сюзерэн і вассал

Драматычны фінал аўтарытарных рэжымаў набліжаецца.

Аўтакраты праносяцца на лімузінах па пустых, ачэпленых праспектах сталіц на інаўгурацыю, робяць «выезды ў народ» з батальёнамі целаахоўнікаў па вуліцах, вымытых шампунем, у радзільных дамах заклікаюць жанчын нараджаць больш дзяцей, каб было каго для піяру гладзіць па галоўках, а сапраўднае жыццё ідзе сваім ладам.

Рэчаіснасць, якой бы яна ні была, тысячамі прыкладаў гаворыць пра сябе абсалютна шчыра. Яе не падменіш ні слоўным фальшывым аптымізмам, ні прыгожымі тэлемалюнкамі, ні «Дажынкамі» і «Славянскімі базарамі», ні падфарбаванымі фасадамі, ні пакладзеным на траву свежым асфальтам.

24-гадовага аўтарытарнага праўлення дастаткова для таго, каб насельніцтва Беларусі змагло ўпэўніцца ў яго бесперспектыўнасці. Краіна яшчэ плыве па інерцыі ў рэжыме ручнога кіравання, але драматычны фінал такога стану набліжаецца.

Мне даводзілася пісаць і гаварыць пра тое, што палітолагі, эксперты, журналісты бясконца ходзяць вакол ды каля, не хочуць да канца казаць праўду пра беларускую сітуацыю. Што зробіш, нехта баіцца, а ў большасці на падмарафечванні безвыніковай мітусні рэжыму трымаецца заробак. Але трэба прызнаць, што прэзідэнцкае кіраванне ў Беларусі, супраць якога я выступаў у друку ў 1993—1994 гадах, стала вялікай памылкай.

Пасля краху СССР насельніцтва, замбіраванае савецкай прапагандай і практыкай «жорсткага» і «мяккага» таталітарызму, не было здольным асэнсавана і разумна выбіраць прэзідэнта. Грамадзянскай супольнасці, якая мае належны ўзровень палітычнай культуры, у нас не мелася, ды і цяпер яе няма. А недасведчаная чалавечая біямаса, якая жыве паводле прымітыўных інстынктаў, не можа выбраць кіраўніком лепшага, самага прыдатнага кандыдата, яна выпіхвае наверх свайго тыповага прадстаўніка, роўнага сабе, і ён правіць у меру ўласных здольнасцяў, адукаванасці, выхавання, культуры і маральных якасцяў.

Аналагічная сітуацыя склалася і ў Расіі, дзе спачатку прэзідэнтам стаў партыйны функцыянер, а пасля ён перадаў уладу гадаванцу КДБ. Але адно істотнае адрозненне ёсць — у суседняй краіне надзвычай моцныя імперскія і манархічныя настроі. Таму У. Пуціну на галаву сама сабою звалілася карона «цара». А ў Беларусі, хоць яна здаўна знаходзіцца ў сям’і еўрапейскіх этнасаў, прапагандысты пачалі абкатваць усходні варыянт «бацькі народа», ды нічога з гэтага не атрымалася.

Узаемаадносіны паміж двума кіраўнікамі краін вызначаюцца складанасцю, зменлівасцю і скандальнасцю. Сам таго не жадаючы, А. Лукашэнка часта выказвае істотныя рэчы. Нядаўна ён заявіў: «У нас сейчас тяжелый период — россияне ведут себя варварски по отношению к нам, публично об этом говорю. Они от нас требуют чего-то, как будто мы вассалы у них, а в рамках ЕАЭС, куда они нас пригласили, они выполнять свои обещания не хотят».

Энцыклапедычны слоўнік дае актуальнае для сучасных Расіі і Беларусі тлумачэнне стасункаў паміж сюзерэнам (сеньёрам) і васалам: «Вассал, вступая под покровительство сеньора, приносит ему присягу верности и клянется во всем ему помогать, защищать его от врагов, выполнять его приказания и нести порученную ему службу. Сеньор со своей стороны обязывался охранять вассала, заботиться о нем и не давать его в обиду».

Давайце ўспомнім прамовы, заявы і дзеянні двух аўтакратаў за гады троннага жыцця, і ў нас адразу будзе «картина маслом», як кажа Д. Гоцман — галоўны герой папулярнага тэлесерыялу «Ликвидация».

За доўгі час чаго толькі не здаралася ў Расіі і Беларусі: ад забойстваў і знікненняў палітыкаў, журналістаў, катастроф падводнай лодкі, самалётаў, верталётаў, выбухаў у метро, жылых дамах і да дэфолтаў. Застаецца нязменнай толькі ўлада. Фальсіфікацыі на выбарах і амапаўскія дубінкі супраць мірна пратэстуючых грамадзян прывялі насельніцтва да стану татальнай абыякавасці. Большасць людзей змірылася з парадкамі, навязанымі аўтарытарнымі рэжымамі, прывыкла да іх, як да ўмеранага смогу.

Калі я прыязджаю ў Наваполацк, то трэба з паўгадзіны, каб прывыкнуць да захімізаванага паветра, бо адразу адчуваецца яўны дыскамфорт. Толькі пасля дыхальнай «трэніроўкі» пачынаеш не заўважаць смуроду. Прыкладна так і ў стасунках расійскіх і беларускіх абываталяў з аўтарытарнай уладай.

Мера лаяльнасці да начальства кожны дзень узрастае. Калі грамадзянін не адпавядае патрэбным паказчыкам, яго проста бяруць за каўнер, трасуць, каб абкласці штрафамі, нешта забраць з маёмасці або садзяць за краты. Беларусь — краіна параўнаўча невялікая, яна пранізана вертыкаллю зверху да нізу, нашпігавана супрацоўнікамі спецслужбаў, агентамі, стукачамі, напоўнена страхам. З дапамогай кампутарнай і іншай тэхнікі можна лёгка кантраляваць любы пласт насельніцтва. У Расіі гэта зрабіць значна складаней, таму што маштабы каласальныя. Але прафесійны «чэкіст» прапагандысцкай хлуснёй і паліцэйскай сілай пакуль што трымае велізарную краіну ў «аброці».

Увогуле, людзям смешна і брыдка глядзець на валтузню паміж сюзерэнам і васалам, якая зацягнулася. Але ёсць індывіды, каму яна падабаецца, як мексіканскі тэлесерыял, а палітолагі, журналісты з яе няблага кормяцца.

Нельга сказаць, што за перыяд суверэннасці ў нашых краях нічога добрага не адбылося. Былі тактычныя ўдачы ў асобных галінах гаспадарання, ішло прамысловае і жыллёвае будаўніцтва, людзі працавалі, ладзілі свой быт, у сем’ях нараджаліся і падрасталі дзеці. Але стратэгічна Беларусь і Расія, якія надоўга ўпаўзлі ў аўтарытарызм, прайгралі. У адной і другой краіне склалася заганная, задушлівая палітычна-сацыяльная сістэма, якая не дае свободы дзеяння таленавітым, ініцыятыўным людзям, пабудавана «эканоміка таннай працы», выраслі нефармальныя мафіёзныя структуры, дзе прадстаўлены пласты кіруючай вярхушкі і крымінал, вольна сябе адчувае карупцыя. Правіцелі валюнтарысцкімі метадамі стварылі сабе, родзічам і сябрам, сваім прыслужнікам па адміністратыўнай вертыкалі, дэпутатам, сілавікам, лаяльным бізнесоўцам раскошнае жыццё, а большасць насельніцтва загналі ў стан цяжкага выжывання.

Практыка апошніх гадоў паказвае, што дабрабыт звычайных людзей паляпшацца больш не будзе, застанецца прыкладна на адным узроўні. У Расіі сярэднюю зарплату падагналі да залежнасці ад кошту нафты, а ў Беларусі для простага народа спрацоўвае знакаміты «астаткавы прынцып». Тое, што ад бюджэту і розных замежных пазык застаецца пасля пражорлівай «эліты», дзеліцца спосабам ураўнілаўкі.

Акрамя таго, двум народам нанесены вялікі ўрон у духоўным і маральным плане. Беларусы не займаюцца нацыянальным адраджэннем, грамадзянскім яднаннем, застаюцца ў стане манкуртаў, а расіяне па закліку ўлады кінуліся ў псеўдапатрыятызм, мілітарызм і імперскі рэваншызм, праводзячы агрэсіўныя дзеянні.

Усё, што рабілі расійскі сюзерэн і беларускі васал, не проста кане ў Лету, але і будзе асуджана. Удзячна ўспомніць іх хіба толькі малаадукаваны люд, бо лічыць, што стаў жыць крыху лепш не дзякуючы агульнаму прагрэсу, а правіцелям, ды яшчэ мясцовыя і замежныя злодзеі, якія за кошт двух народаў абагачаліся.

Сяргей Законнікаў, «Свободные новости»