«Я толькі «Опэру» адкрыю, і ў мяне адразу «Хартыя» выскоквае!»

Гісторыя аб тым, як у цягніку ехаў беларускі чыноўнік.

Яны існуюць — чыноўнікі-дыназаўры! Не, пачну зь белай сарны. Гасьцявалі мы ў дзядзькі. Гулялі цемрай ля могілак (заўсёды так робім). І нешта белае з доўгімі нагамі праляцела праз дарогу. «Здань, мярцьвяк!» — радасна закрычала я. «Мусіць, гэта сарна-альбінос, такое бывае», — супакоіў мяне прыяцель.

Для вясковага жыцьця «нешта белае бегла па дарозе» — топ-навіна. Таму адразу паведамілі дзядзьку, які маркотна курыў на тэрасцы: «Нешта белае бегла па дарозе». «Мярцьвяк!» — віскнула я. «Нешта падобнае да сарны», — удакладніў прыяцель. «Яна існуе!» — дзядзька падскочыў, нібы шчупак яго схапіў за порткі, і пачаў ваўчком круціцца па тэрасе. «Міра, ідзі сюды! Бяжы, Міруся! Белая сарна існуе! Яна існуе!» — шалёна крычаў ён. Схапіў мабільны, пачаў барабаніць сябру: «Янка, Янка, белая сарна існуе!»

Аказалася, што дзядзька даўно казаў, што недзе ў лесе за вёскай жыве белая сарна. Ды яму ніхто не даваў веры. Больш за тое, зь яго кпілі жонка і сябры.

Дарагія чытачы, бяжыце хутчэй сюды. Я прынесла вам... не, ня добрую навіну. Але праўдзівую — чыноўнікі-дыназаўры існуюць! Тыя, якія самі вераць у свае ж байкі. Я такога сустрэла ў цягніку.

Спадарожнік-чыноўнік — неверагодная знаходка для мяне, блазна. Я ў цырк не хаджу — жывёлаў шкада. А як у Гомлі сланіха памерла і яе перапрацавалі на муку — пагатоў.

На беларускай тэлевізіі забаўляльных праграм не паказваюць. Расейскіх петрасянаў не гляджу з ідэалягічных і эстэтычных перакананьняў. Даводзіцца самой шукаць герояў «актуальнай палітычнай сатыры». А тут буйная рыба сама прыплыла ў нерат — плюхнулася на суседняе сядзеньне ў цягніку і загаварыла чалавечым голасам.

«Эх. Пакуль аббегаў увесь Менск, усе інстанцыі, мабільны разрадзіўся! Хлопчык, мо маеш зарадку? Дай пакарыстацца, сумна ехаць», — зьвярнуўся мой сусед да хлопца насупраць нас. Той моўчкі працягнуў зарадку. Мажны мужчына круціў яе так і гэтак — нешта не спрацоўвала, мабільны не зараджаўся. Спадарожнік засумаваў. «Во так і едзь тры гадзіны, сумна!»

Ён пачаў азірацца і заўважыў, што вакол існуе й іншае жыцьцё — дзьве кабеты. Адна я, другая насупраць. Усяго ў адсеку чатыры сядзеньні. Пачалі мы ўтрох — мужчына, тая кабета і я — абмяркоўваць зручнасьць цягнікоў — беларускіх, расейскіх, украінскіх. Хлопец насупраць абыякава паглядзеў на нас і прадбачліва заткнуў вушы навушнікамі.

Потым абмяркоўвалі хуткасьць цягнікоў. Мужчына нам расказаў, што ў Японіі цягнікі носяцца з хуткасьцю да 680 кілямэтраў за гадзіну. «Калі што — нас і па ДНК ня вызначаць, з такой хуткасьцю», — заўважыла я.

Мужчына апавядаў, што ён часта езьдзіць з праверкамі па розных установах, у асноўным сыстэмы адукацыі, і што там бачыць. Кабета насупраць ажывілася: «А дзе вы працуеце, што ўсіх правяраеце?» «У выканкаме», — зазначыў спадарожнік. «А вы дзе працуеце, чаго ў Менск езьдзілі?», — пацікавіўся ён у адказ. «Я цырульніца. Была на курсах у сталіцы», — кажа кабета.

Я ўціснулася ў сядзеньне, хацела бегчы ў прыбіральню ці буфэт, каб ня быць выкрытай, але мужчына вокамгненна азірнуўся на мяне: «А вы дзе працуеце, адкуль едзеце?»

«Я еду з могілак, нядаўна сваякоў пахавала», — кінула я, пільна ўзіраючыся за мокрую шыбу, нібыта стрымліваючы сьлёзы. Інтуіцыя мне падказала: «Маўчы, будзь хітрай», — таму пытаньне аб працы я праігнаравала. А могілкамі прыкрылася ад магчымых роспытаў. Тут у чалавека мо гора, а вы дабіваецеся, дзе ён працуе? Сорамна, таварышы!

«Я вось думаю... Варта вучыць ангельскую мову. Хоць на побытавым узроўні. Неяк з мужам былі ў Эўропе — так сорамна, што нават ня можаш кубак кавы папрасіць», — задумліва працягнула цырульніца.

«Не! Гэта вы дарма! Вы павінны разумець: Амэрыцы — капец! Вучыць трэба расейскую мову і кітайскую. За Расеяй і Кітаем — будучыня!» — аўтарытэтна заявіў чыноўнік (калі насамрэч ён працуе ў выканкаме. Але раз так сябе прэзэнтаваў, то ня будзем прыніжаць і пісаць проста «мужчына»).

«Вы так лічыце?», — зьдзіўлена паглядзела кабета.

«Вы павінны разумець: цяпер усе грошы, інавацыі, інвэстыцыі, тэхналёгіі — у Кітая і Расеі. Трэба Далёкі Ўсход асвойваць! У Расеі грошай хапае на ўсё, толькі спэцыялістаў мала, нам трэба глядзець у той кірунак, а не на Амэрыку», — параіў спадарожнік. Кожны свой сказ ён пачынаў зь дзьвюх фразаў: «Вы павінны разумець» і «Ня ўсё ў нас так блага».

«Ня ўсё ў нас так блага!», — сказаў ён сорак сёмы раз, калі пачаў лекцыю пра бясплатную мэдыцыну, найлепшую ў сьвеце. «У нас усіх лечаць бясплатна! І калі няма імпартных лекаў — у нас абсалютна наладжана імпартазамяшчэньне. У нас імпартныя лекі можна замяніць беларускімі, і яны ёсьць у кожнай бальніцы!» — адукаваў пасажыраў (мяне і цырульніцу) супрацоўнік аблвыканкаму.

Мне было сумна, таму вырашыла кінуцца ў бой. «А німатоп — лекі для хворых пасьля інсультаў — якімі беларускімі аналягамі замяняюць, не падкажаце часам?», — зьнянацку пацікавілася я.

«Німатоп? Ой, я ня ведаю. Але дакладна ведаю, што ўсе імпартныя лекі можна замяніць беларускімі!», — горача даводзіў чыноўнік.

«А ксарэлта чым замяніць? Ксарэлта — для прафіляктыкі трамбозу?» — не супакойвалася я.

«Жанчына, вы такое пытаецеся нешта! Я ж сказаў — усе можна замяніць, я падрабязнасьцяў ня ведаю», — раззлаваўся ён. І дадаў, што «мы павінны разумець».

Ён расказваў, як яго маці паклалі нядаўна ў бальніцу, зрабілі апэрацыю, і ўсе лекі былі бальнічныя, і ўсё было «абсалютна бясплатна». І з гонарам дадаў, што і сам нядаўна трапіў у бальніцу, і — цуд! «Мяне за тры дні там на ногі паставілі! І ўсё — абсалютна бясплатна! Гэта вам не Нямеччына, ня Польшча, там бы вы выклалі за такія апэрацыі па пяць тысяч даляраў!», — працягваў ён палітінфармацыю.

«А вось гэта ўсё бясплатнае ці не зьвязана з тым, што вы працуеце ў выканкаме, а мы — не, таму нам платна?» — пацікавілася я. «Як вы можаце! Ды што вы, пры чым тут гэта!» — пачырванеў ён.

«Ня ўсё ў нас так блага». Я ўсё часьцей нахілялася пад сядзеньне, нібы шукала там нешта, рубель мо закаціўся (насамрэч каб задушыць прыпадкі некантраляванага сьмеху).

Ён усё шырэй і шырэй адчыняў перад намі дзьверы ў шырокія гарызонты сьветлай будучыні. «Ня ўсё ў нас так блага! Вунь які мы цудоўны завод пабудавалі ў Сьветлагорску, забясьпечылі людзей працай», — махнуў рукой за цёмнае акно чыноўнік. Там быў Бабруйск, а не Сьветлагорск. Але ладна — ня так і далёка.

«Вы маеце на ўвазе той завод, які сваім смуродам труціць людзей?» — зьмяёй падкралася я. «А вы што — „Хартыі“, напэўна, начыталіся?», — пайшоў ён на мяне ў атаку. Я патлумачыла, што, па-першае, сама была ў Сьветлагорску, па-другое, «Хартыя» ў Беларусі заблякаваная.

«Такога быць ня можа! Як гэта заблякаваная, калі я яе штодзень чытаю? — зьдзівіўся спадарожнік, — Я толькі „Опэру“ адкрыю, і ў мяне адразу „Хартыя“ выскоквае!» «Ага! „Хартыя“! У чыноўніка з выканкаму! А чаму не „СБ“?, чаму не „БелТА“ у вас выскоквае?», — гіенай захіхікала я. «Ня ведаю! Выскоквае, і ўсё тут! І што вы мне пра «Белту»? Думаеце, я «Белту» ня знаю? Гэта наша статыстыка, чытаю я «Белту», — пакрыўджана зазначыў ён.

«Ня ўсё ў нас так блага». Бла-бла-бла. Га? «Толькі ў нас дзяцей бясплатна кормяць у школах. Ніводная краіна ў Эўропе не пайшла на такі беспрэцэдэнтны крок. У Літве няма ані дзяржаўных садкоў, ані дзяржаўных школаў!», — граміў праклятых капіталістаў чыноўнік.

«Пачакайце, пачакайце... Літва — гэта дзяржава, так? Так. Але дзяржаўных школаў там няма, так? Нелягічна, не? Але дзеці маіх літоўскіх сяброў ходзяць у дзяржаўную школу», — зьдзівілася я.

«Можа, вас падманулі вашы сябры?» — не здаваўся чыноўнік.

«Напэўна, гэта і не сябры. Ах, я ўсё зразумела. Адзінаццаць гадоў мы сябруем, але, пэўна, гэта супрацоўнікі літоўскіх спэцслужбаў, якіх знарок падаслалі да мяне, каб дэзынфармаваць. І дзеці ў іх падстаўныя, на час бяруць з прытулкаў і паказваюць мне як сваіх дзяцей, якія нібыта наведваюць бясплатныя школы», — сьмяялася я.

Распавядала чыноўніку пра адукацыю ў Швэцыі і Эстоніі. Ён надта раззлаваўся: «Такога ня можа быць! Вы, пэўна, апазыцыйных сайтаў начыталіся! Каб эстонцы так зрабілі, што дзеці бясплатна вучыліся?!» (Ён непрыгожым словам назваў эстонцаў, але я ня буду гэта пісаць. І ўкраінцаў ён называў непрыгожым словам. І гэтага ня буду пісаць.)

«Ня ўсё ў нас так блага! Мы пабудавалі ў Добрушы новы завод», — схапіўся за чарговую карту чыноўнік. «Толькі чамусьці ён не працуе. Не падкажаце, калі ўжо яго запусьцяць?» — кінула я туз, прыхаваны ў рукаве.

«Ёсьць пэўныя складанасьці. Ёсьць, але ня ўсё ў нас так блага», — пачырванеў суразмоўца і пацягнуўся за насоўкай — выцерці пот з ілба. Я пайшла ў буфэт па каву. Шмат думала.

Калі вярнулася, давялося хутка ўцячы ў прыбіральню, каб не раздражняць спадарожнікаў сваім сьмехам. Бо якраз чыноўнік горача апавядаў цырульніцы (з прыказкай «вы павінны разумець»), што ў Польшчы няма ніякай прамысловасьці, і яны там «тупа» жывуць за амэрыканскія грошы, якія хутка скончацца.

Вярнулася. Працягнула дэбаты. Цырульніца ледзь пасьпявала вялікія зьдзіўленыя вочы пераводзіць то на яго, то на мяне. Адна крычыць «Блага!», другі — «Ня так і блага!» Каму верыць? Хлопчык насупраць і ня думаў здымаць навушнікі. Правільна, хлопчык, лепш табе гэтага ня чуць.

Цягнік грукатаў, мы набліжаліся да месца прызначэньня. Мне было сорамна. Бо надта засмуціла чалавека. Ён сядзеў пануры і зьбянтэжаны. Потым спахапіўся: «Затое ў нас чыста! Бачылі, які цяпер Гомель прыгожы?» — зьвярнуўся зноў да мяне.

«А што — у Варшаве хіба брудна?» — ляніва пазяхнула я.

«Ня ведаю пра Варшаву, але ў Кракаве брудна! У Кракаве я быў! Ехаў праз Кракаў на аўтобусе — там усё графіці размаляванае», — пераможна зіркнуў на мяне. Мне ўжо надакучыла гэта. Хай сабе ў Кракаве брудна. Абы ў Ракаве было чыста.

У канцы дарогі чыноўнік зрабіў «кантрольны стрэл» у маю няшчасную галаву — пра «голыя, галодныя, няшчасныя 90-я», і «ня дай Бог туды вярнуцца». «Ня дай Бог, ня дай Бог!», — падтрымала яго цырульніца.

«Дай Бог! Хай бы даў! Мне тады было шаснаццаць, я была маладая і прыгожая, а цяпер што?» — прадэманстравала я спадарожнікам свой стомлены твар і сетку зморшчынаў пад вачамі. Вось, маўляў, да чаго мяне давяла ваша стабільнасьць.

«І ўсё-ткі — дзе вы працуеце?», — зацікавіўся чыноўнік. «Нідзе. Я проста падарожніца», — прадэманстравала я свой вялізны заплечнік. «А на жыцьцё чым зарабляеце?» — не супакойваўся ён. «Падслухоўваю дурныя размовы ў цягніках», — прашаптала сабе пад нос я.

Нарэшце прыехалі. Выскачылі з вагона, не разьвітваючыся, як апараныя, з чырвонымі тварамі.

Толькі хлопчык, наш часовы сусед, выйшаў зь белым тварам. Ён усю дарогу слухаў музыку. І меў рацыю.

Алена Германовіч, «Радыё Свабода»