Пра што распавядае Андрэй Горват у сваёй другой кнізе

«Прэм’ера» з'яўляецца паўнавартасным працягам «Радзіва «Прудок».

Андрэй Горват выпусціў «Прэм'еру», сваю другую кнігу, прысвечаную пастаноўцы спектакля ў Купалаўскім тэатры і вандроўцы па Еўропе. Гэтую кнігу можна смела раіць прыхільнікам «Радзіва «Прудок», а таксама, напрыклад, тым, хто цікавіцца творчым працэсам у тэатры.

«Прэм’ера» з'яўляецца паўнавартасным працягам «Радзіва «Прудок»: героі, сюжэтныя лініі, алюзіі на першую кнігу — аснова і фундамент для другой. Гэта ўжо не фэйсбучныя запісы з умоўным інтэрактывам з чытачамі, але дзённікавая ўрывістасць, стракатасць і (як вынік ці прычына?) спавядальнасць захаваліся. Самае цікавае з таго, чым «Прэм'ера» адрозніваецца ад «Радзіва», — з'яўляецца шэраг канфліктаў і нават сюжэт.

Калі казаць вельмі ўмоўна, то кніга пачынаецца з рэпетыцый спектакля, а сканчваецца яго прэм'ерай. Але паралельна аўтар шукае свайго персанажа, месца для Прудка ў вялікім свеце і ўнутры сябе, месца для сябе ў свеце падчас вандроўкі па Польшчы, Аўстрыі, Італіі, Францыі і нават месца для сябе ўнутры смерці.

Усё сканчваецца добра, таму што гэта не выглядае сапраўднай канцоўкай. Не канец.

Горват з вялікай неахвотай піша нешта рамантычнае. Магчыма, каб адчужыць занадта асабістыя перажыванні, у «Прэм'еры» ён адмыслова паказвае нібыта наўмыснае «стварэнне» Олі (менавіта праз О), каб нейкім чынам ажывіць персанажа п'есы. Цікава апісана, як у тэатры сумесна прыдумляюць Олю («напішы, што Оля прыгожая», «скажы, што Оля смачна гатуе»).

Пра Олю мы ў выніку ведаем не так шмат, але яна відавочна гэтаксама непадпарадкаваная аўтарскай волі, як і ўсе іншыя персанажы. Таму аўтар называе яе кардоннай фігуркай абсалютна дарма, хіба, каб нейкі іншы раз падкрэсліць яе ўмоўнасць. Але нейкім чынам умоўнасць абарочваецца загадкавасцю, што любому жаночаму вобразу ідзе толькі на карысць. У выніку старонкі з Оляй аказаліся надзвычай неабходныя кнізе, дзе так шмат нервуюцца і непакояцца.

Для мяне як тэатральнага крытыка, вядома, асабліва кранальнымі здаюцца тэатральныя старонкі «Прэм'еры». Героі названы сваімі імёнамі ў жыцці. Рэжысёр Рамана Падаляка, акцёры Міхаіл Зуй, Дзмітрый Есяневіч і Святлана Анікей, а таксама мастацкі кіраўнік Мікалай Пінігін выглядаюць на старонках кнігі цалкам пазнавальнымі. Гэтыя, так бы мовіць, сяброўскія шаржы дапоўнены ілюстрацыямі Святланы Рыжыкавай і не маюць на мэце стварыць партрэтнае падабенства. Горват не піша дакументальны твор, але нейкай адной-дзвюма фарбамі ён абмалёўвае абсалютна пазнавальныя характары. У нейкі момант пачынаеш з насцярожанасцю чакаць моманту, калі пра спектакль пачнуць пісаць рэцэнзенты. Але «Нашу Ніву» Горват па старой памяці пашкадаваў. І неяк палягчэла.

Найвялікшую прыязнасць выклікае тое, як увесь тэатр стараецца, як усе эмацыйна падключаныя да спектакля. Цяжэй за ўсё ў творчасці дараваць нейкую самаўпэўненасць і самазадавальненне, але акурат іх на тэатральных старонках няма зусім, нават у Мікалая Пінігіна, які, здаецца, меў бы на гэта права.

Як ужо напісана вышэй, адзін з сюжэтных паваротаў — пошук персанажа, дык да аўтара ў гэтым пошуку далучаецца ўся аўтарская група спектакля. Адзін з самых кранальных эпізодаў паказвае Міхаіла Зуя, які ў вольны ад працы час басанож стаіць на малой сцэне і спрабуе адчуць тое сапраўднае, што робіць горватаўскага персанажа такім шчымліва прыязным.

Важна, што аповесць не пераўтвараецца ў шматстаронкавы камплімент сябрам. Менавіта тэатр становіцца тым увасабленнем горватаўскага канфлікту публічнасці, які, мне здаецца, для аповесці з'яўляецца цэнтральным. Невыпадкова раптам на старонках з'явіўся Булгакаў, чый тэатральны «раман» быў менш прыемным і нават больш трагічным. Родніць горватаўскага аўтара з героем «Тэатральнага рамана» супярэчанне: іх аднолькава цягне да тэатра, аднолькава захапляюць тэатральныя людзі і гэтаксама пужае ўся звязаная з тэатральным жыццём грамадская дзейнасць. Рэпетыцыі, сустрэчы з чыноўнікамі і журналістамі — усе старонкі «Прэм'еры», прысвечаныя гэтым момантам, настолькі прасякнуты страхам, што апісанне смерці і пахавання, якія супадаюць з гэтымі падзеямі, здаюцца яшчэ больш пранікнёнымі.

Кажуць, рэжысёр павінен памерці ў акцёры, гэтаксама і аўтар памірае на прэм'еры. Спектакль з'явіўся, паказы бываюць больш удалымі, менш удалымі, але аўтар нясе адказнасць за ўсё, і яго довады, што ён меў на ўвазе на самой справе, нібыта сілы ўжо не маюць.

Страх публічнасці Горват апісвае ў пралогу, калі ён арганізоўвае ў Прудку «таемны» канцэрт гурта «Дурні з лесу». У гэтым эпізодзе, калі панк-гурт ціхенька грае ў хляву, увасабляецца ўся моц мастацкага імператыву, замешанага на слабавыяўленай сацыяфобіі. Наколькі заціснуты ён тут, настолькі свабодныя апошнія старонкі аповесці, дзе герой ляжыць ля Эйфелевай вежы, вольны і незвязаны ніякай гравітацыяй.

Вельмі радуе, што па творы не адчуваецца, нібыта аўтара сціскае нейкі страх «другой кнігі», і мы маем надзею чакаць працягу прыгод такога сімпатычнага персанажа.

Аляксей Стрэльнікаў, nn.by