Вірус, nicht schießen!

Дзе няма сапраўднай памяці, там трэба парад.

У школе нам казалі, што кожная беларуская сям’я страціла некага падчас Другой усясьветнай вайны. Але ўсе мае сваякі, якіх маглі б прызваць у войска, былі забітыя савецкай уладай у 1930-я. Маёй бабулі было 13, калі пачалася вайна. Яе 15-гадовага брата забралі ў Нямеччыну на прымусовыя работы.

Школьніцай я прыдумляла дзядоў, якія «змагаліся і не вярнуліся з вайны». Яны былі маімі ўяўнымі продкамі, героямі. Я называла ўсіх сваіх уяўных продкаў Іванамі. Мяне вучылі смуткаваць па маіх Іванах кожны Дзень Перамогі 9 траўня, уяўляючы, як гэта — быць катаванай нацыстамі.

Я адчувала, што калі б мяне катавалі, я б заплакала, і таму мне было сорамна за сябе. Я разважала, ці хапіла б у мяне мужнасьці падарваць сябе гранатай разам зь немцамі, якія атачылі мяне пасьля доўгага перасьледу, і думала, што гэта магчыма, што гэта лягчэй за катаваньні. Я была шчасьлівым малым дзіцем, якое грала на акардэоне і любіла халву.

Пакуль мае бацькі будавалі камунізм ад 7-й ранку да 7-й вечара, мяне гадавала бабуля, якая дзяўчынкай перажыла нацысцкую акупацыю. Яе досьвед пад акупацыяй стаў падмуркам майго выхаваньня. Я напісала кнігу пра гэта (і пра шмат што яшчэ) — «Музыка мёртвых і ўваскрэслых».

Падчас Другой усясьветнай вайны Беларусь тры гады была пад жахлівай нямецкай акупацыяй. Мільён чалавек забілі, больш за 5 тысяч мястэчак і вёсак зьнішчылі, 600 з гэтых вёсак спалілі дашчэнту. Калі глядзіш на лічбы спаленых у вясковай школе ці сьвірне жанчын, старых і дзяцей, часта найбольш там якраз дзяцей да 12 гадоў. Пра гэта можна прачытаць у кнізе Алеся Адамовіча, Янкі Брыля і Ўладзімера Калесьніка «Я з вогненнай вёскі».

Я не вучыла замежных моваў да 5-й клясы, але ўжо ў дзіцячым садку ў Менску 80-х магла сказаць «Hände hoch!» і «Nicht schiessen!»

Але самай важнай замежнай мовай для мяне стала паэзія. У паэзіі час вымяраецца словамі, якія напаўняюць жыцьцём чытачы. Таму для мяне 9 траўня, Дзень Перамогі над нацысцкай Нямеччынай, мог быць у любы дзень.

Ёсьць сьпісы семʼяў, спаленых у вогненных вёсках. Іх імёны — страфа на кожную сямʼю — гэта самая жахлівая паэзія, якую я ведаю. Калі я чытаю іх імёны, мне ня трэба ніякіх парадаў.

У Беларусі ўсё «постваеннае». Як і «посткаляніяльнае», гэтае «пост», «пасьля», застаецца толькі імкненьнем. Нічога яшчэ не «пасьля».

9 траўня, нягледзячы на эпідэмію, парад адбудзецца. «Где губернатор, там и бал». Дзе дыктатар, там і вайсковы парад. Гэта адбываецца, бо там, дзе няма сапраўднай памяці, трэба парад. Парад — гэта вялікая карціна, якой закрываюць дзірку ў апорнай сьцяне. (Ты, Амэрыка, таксама маеш сваю сьцяну з такімі карцінамі). Сёлета гэта таксама дэманстрацыя таго, як мала ўлады Беларусі дбаюць пра чалавечае жыцьцё.

Шаноўны вірус, nicht schiessen!

Вальжына Морт, «Радыё Свабода»