Хіба могуць пра нешта дамовіцца электрамабіль з яшчаркай?

На беларускіх вуліцах сутыкнуліся два розныя светы, дзве цывілізацыі.

Помню, як уразіла мяне адна тэлекарцінка: па камяністым плато недзе ў Пакістане імкліва рухаўся суперсучасны электрамабіль, а ад яго ў розныя бакі разбягаліся даўгахвостыя яшчаркі. Падумалася тады пра сустрэчу розных светаў – аднаго, нязменнага цягам тысячагоддзяў, і другога, які сямімільнымі крокамі ідзе наперад, развіваецца і самаўдасканальваецца. Зразумела, што паразумецца гэтым светам немагчыма, як немагчыма і мірна суіснаваць. Таму наканавана ім змагацца між сабой – за жыццёвую прастору, за род і народ свой, за яго будучыню.

Тую тэлекарцінку я апошнім часам прыгадваю ўсё часцей – пасля чарговага палявання безыменных і бястварых істот у чорных балаклавах на людзей. Прыгадайма, як на пачатку пратэстаў удзельнікі мірных шэсцяў спрабавалі размаўляць з імі, у нечым пераконваць, дзяўчаты намагаліся падарыць ім кветкі. Сёння – ні размоў, ні пераконванняў, ні кветак.

Бо прыйшло разуменне: на беларускіх вуліцах сутыкнуліся два розныя светы, дзве цывілізацыі, якім не дадзена ўжыцца ў адным часе і ў адной краіне. Пра што могуць дамовіцца ў аўтазаку дырэктар ІТ-кампаніі і амапавец-амалпавец, у якім пры сузіранні безабароннай ахвяры прачынаюцца звярыныя рэфлексы, і ён з асалодай тую ахвяру дубасіць? Пра што з такімі амапаўцамі-амалпаўцамі можа пагаварыць 84-гадовы паэт Ян Грыб, якога ўжо разоў пяць хапалі на вуліцах? Вершы ім пачытаць? Пра нацыянальныя культурныя здабыткі расказаць? Ды яны і паняцця не маюць, што існуе тысячагадовая беларуская культура, што бел-чырвона-белы сцяг, пагардліва засціланы імі на падлогу ў аўтазаках, апісаны яшчэ ў "Слове пра паход Ігара", перакладзенае на сучасную беларускую мову Янкам Купалам, які хоць і не супрацоўнічаў з фашыстамі, але адзін са сваіх твораў закончыў воклічам "Жыве Беларусь!".

Няма ўсяго гэтага ў чарапных каробках пад чорнымі балаклавамі. Няма там ні Луўра, ні Эрмітажа, ні Байрана, ні Пушкіна, ні Багдановіча. У лепшым выпадку ў тых каробках ледзь-ледзь праглядваецца які-небудзь наскальны малюнак са сцэнамі палявання на мамантаў. Вось таму паляванне для носьбітаў тых каробак – самы натуральны занятак.

У Ларысы Геніюш ёсць даўні верш – як быццам сёння напісаны (вялікія паэты пішуць адразу і для сучаснікаў, і для наступных пакаленняў):

Як быццам выбеглі з лясоў шаленцы-малпы,

І што ім скарбы ўсіх часоў? Ім трэба скальпы!

Б’е жудасць з іх вачэй тупых, страшны малюнак.

Не сіла розум супраць іх, страх – не ратунак.

У пашаноце ў іх кулак – з бяссільным біцца.

Жаль – той, хто людскасцю прасяк, крыві баіцца.

І шчэрыць малпа злую пасць, раздзьмула храпы…

Не, нельга сёння нам упасць да ўзроўню малпаў!

Свой узровень амапаўцы-амалпаўцы яскрава прадэманстравалі на відэароліку, які нядаўна зліў у інтэрнэт іх небезнадзейны калега. На тым відэа добра чуваць, пра што гавораць істоты ў чорнай уніформе, як пырскае з іх нялюдская агрэсія. Прызнацца, мае вушы прывыклі да ўсяго – яшчэ ў савецкім войску. Але той суцэльны паток нецэнзурнай лаянкі, які гучаў з амалпаўскай рацыі і ў каментарыях тых, што стаялі ў ачапленні на праспекце Пераможцаў, збянтэжыў нават мяне. Такое адчуванне, што гэтыя ваякі ніколі не вывучалі ні беларускай, ні рускай моў, а заместа іх засвоілі нейкі спецжаргон, дзе на кожнае нармальнае слова прыходзіцца пяць "матерных", кажучы па-руску. А беларусы здаўна пра гэткіх брыдкасловаў гаварылі: у яго паміж слоў жабы з рота скачуць.

Разумееце? Вы яму кветкі і эмацыйны расказ пра занесеную ў дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Пагоню, а ён вам – агідных жаб поўную балаклаву. Вы яму пра "сцяг Хрыста", а ў яго ў галаве – пячорны наскальны малюнак, на якім хрысціянства проста адсутнічае, там маманты равуць і ахвярныя вогнішчы палаюць. Вы яму пра Канстытуцыю і правы чалавека, а ён разумее адно права – права дубінкі…

Таму адукаваны, інтэлігентны, выхаваны на спрадвечных народных каштоўнасцях беларус ніколі не паразумецца з выгадаваным у адмысловай ідэалагічнай колбе неандэртальцам, якому загадаюць біць – будзе біць, загадаюць забіць – заб’е. Бо ён не адчувае сябе часцінкай беларускага народа – пры ўваходзе ў яго пячору вісіць зусім іншы сцяг, у пячоры на сцяне надрапана зусім іншая гісторыя, а пры агмені гучыць зусім іншая мова.

Калісьці ў Беларусі славіліся дрыбінскія шапавалы – вытворцы валёнкаў. Яны падарожнічалі ад вёскі да вёскі, з рэгіёна ў рэгіён, прапаноўваючы свае паслугі. А каб іх не разумелі заказчыкі, прыдумалі сваю мову – катрýшніцкі лемязéнь. Перамаўляючыся на ім, шапавалы дурылі беларускіх сялян, выцыганьваючы апошні грош. Праўда, паводле ўспамінаў сучаснікаў, валёнкі ўсё ж рабілі якасныя, "не абувалі" народ "у лапці".

Абуць беларусаў у лапці – вярнуць у дапатопную цывілізацыю – з апошніх сіл намагаецца нелегітымная ўлада, чые карныя атрады выразна дэманструюць сваё дзікунства – і ў паводзінах, і ў мове.

Перамовы, кажаце? Не веру я ў іх.

Хіба могуць пра нешта дамовіцца электрамабіль з яшчаркай?

Міхась Скобла, «Народная Воля»