Мы крок за крокам вызваляем свой голас

Перформанс працягваецца.

У 1975 годзе Марына Абрамавіч, сербская мастачка і перформерка, зрабіла перформанс «Freeing of voice» («Вызваленне голасу»). Падчас яго Абрамавіч крычала да знямогі, спрабуючы вызваліць свой голас, аддзяліць яго ад сябе. І яна змагла.

Крык – гэта тое, з чым я асацыюю ўсё, што адбывалася і адбываецца пасля жніўня. Мы таксама вызвалялі і працягваем вызваляць свой голас. І гэта іншы, калектыўны перформанс, які ўсё яшчэ трывае.

Помню, як жнівеньскім вечарам мы абляпілі ўваход адной мінскай школы на Грушаўцы, чакалі, калі камісія выйдзе і агучыць вынікі. Нам «пашанцавала». Я стаяў недзе ззаду, таму не адразу разабраў, што там і як, тым больш што літаральна праз секунду напятае нібы суцэльны нерв паветра скаланулася ад «ура», а пасля ад «спасибо». Гэта быў пачатак.

Крычаць, калі ніхто не крычыць, калі страшна, калі няёмка, калі голасу няма, я вучыўся і раней. Наш ВІА «Красный Борщевик» некалькі разоў рабіў перформанс «Месца крыку» (апошні раз – напрыканцы жніўня якраз). Мы вучыліся крычаць не толькі за сябе, але за сябе – найперш. Таму, што гэтаму нас ніхто не вучыў. Таму, што крычаць – сорамна, нельга, «ты же не дома». Кожны раз, калі бачу, як мама ў аўтобусе ці ў краме супакойвае дзіця, думаю: навошта?

А пасля мы выйшлі на вуліцы і на плошчы. Несці сцягі, вучыцца крычаць.

Я часта вяртаюся ў думках у жнівень, верасень. Пастаяць каля БТ і АНТ, калі парламента, у ланцужках салідарнасці. І пакрычаць. Тады гэты крык быў натуральным, як дыханне. І не толькі для мяне. Я бачыў, што людзі крычалі таму, што ім балела, а не таму, што нехта побач крычаў. Іх ніхто не вучыў, але яны крычалі: «Покажи Окрестина», «Выйди посчитай», «Сколько стоит совесть». Гэты крык закранаў нешта такое, ад чаго калола ў пальцах. Ён проста не мог не закрануць. Гэты крык пераўтвараўся ў празрыстую коўдру, якой цябе накрывала. І тады не было страшна.

Страшна было, калі на плошчы таго самага Леніна, сярод тысячы людзей, аб’яднаных адным жаданнем, уключалі савецкія песні пра вайну, лётчыкаў, баі і нешта такое, ад чаго нам павінна было быць… што? Не ўяўляю. Страшна недарэчна, агідна. І тады мы крычалі, перакрываючы песні. Накрываліся коўдраю.

Пад нашымі нагамі вібравалі вуліцы і масты. Нічога не існавала, апроч нашага крыку. Калі ў мяне пытаюць: «Ну а что толку, что вы ходите, ничего же не изменилось и не изменится», – я кажу: «А вы схадзіце – і зразумееце». Бо калі ты ідзеш гэтымі вуліцамі і праспектамі, праз масты і плошчы, то гэта і праўда «наш горад». Гэта і праўда «мы здесь власть». Мы крок за крокам вызвалялі і вызваляем свой голас і горад. І для гэтага нам не трэба нічога, апроч крыку.[…]

Гэта пасля крычаць стала цяжэй (а ці было да гэтага проста?). Крык змяніўся – яго абрысы, сутнасць, аб’ёмы сталі іншымі, і для апісання гэтага крыку мне складана падабраць нейкія словы. Проста коўдра зрабілася невялічкай. І мы ўжо не хадзілі вуліцамі і праспектамі.

Крык пасяліўся ў нашых утульных дварах. Калі раней мы крычалі, бы сляпыя кацяняты, пазначаючы сябе і шукаючы іншых, адваёўвалі тэрыторыю, то цяпер мы крычым так, быццам нешта такое зразумелі, што было недаступным раней.

Асаблівая радасць і шчасце – чуць «Кожны дзень» і «Верым, можам, пе-ра-можам» з балконаў і вокнаў. Гэта сапраўды ўжо іншы крык. Навучыліся. Цяпер – вучыць іншых.

Крычаць – гэта пра ўменне адстойваць уласныя межы, пра ўсведамленне сябе важнай часткай жыцця ў шырокім сэнсе гэтага слова. Крычаць – значыць: вось я! Я маю голас, і гэта тое, што нельга забраць. Крычаць – гэта, нарэшце, клопат пра сябе. Вось мне баліць, замінае, муляе – і гэта трэба выкрычаць.

Тры ці чатыры гады таму я быў на трэнінгу. Мы там вучыліся крычаць сваё імя. Я да сёння памятаю, як цяжка было, як нязручна. Гляджу на сябе цяперашняга і радуюся – нарэшце атрымалася.

Гляджу на нас і радуюся. Змаглі. Але перформанс працягваецца. І я спадзяюся, што знойдзецца нарэшце такі аўтазак, у які змесцяцца ўсе іншыя аўтазакі.

Артур Камароўскі, 34mag.net