Гімн для ваяроў

30.10.2021 культура

Як песня «Мы выйдзем шчыльнымі радамі» увайшла ў найноўшую гісторыю Беларусі.

100 гадоў таму быў апублікаваны верш, які стаў тэкстам гімну Беларускай Народнай Рэспублікі. А ў 1991 годзе ён мог зрабіцца словамі гімну Рэспублікі Беларусі. Зрэшты, гэтак яшчэ можа стацца. Шмат для каго «Мы выйдзем шыльнымі радамі» — галоўная патрыятычная песня і цяпер.

Гэты верш пад назвай «Ваяцкі гімн» упершыню быў надрукаваны 30 кастрычніка 1919 года ў газеце «Беларусь», якая выходзіла ў Мінску і галоўным рэдактарам якой быў Язэп Лёсік. Аўтарам верша, які пачынаўся «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», быў дэлегат Першага Усебеларускага з’езду 1917 года, настаўнік Макар Краўцоў. Яго сапраўднае прозвішча — Касцевіч. Псеўданім узяты з сямейнай мянушкі: дзед любіў займацца кравецтвам. У біяграфіі Макара Краўцова — настаўнічанне ў Мінску і Радашковічах, удзел у Слуцкім паўстанні, праца ў дзясятку розных выданняў, у тым ліку ў «Віленскай праўдзе», якая стала выходзіць, калі ў Заходнюю Беларусь у 1939 годзе прыйшла Чырвоная армія. Бальшавікі і арыштавалі яго разам іншымі дзеячамі, якія выступалі за незалежную Беларусь (дарэчы, сярод іх быў і Янка Пазняк, дзед палітыка Зянона Пазняка). Увосень 1939—га Макар Краўцоў быў закатаваны падчас допытаў у беластоцкай турме.

А гімнам БНР ягоны верш стаўся ў 1920 годзе, калі яе дэ-факта ўжо не было, а ўрад быў у выгнанні. Музыку напісаў кампазітар Уладзімір Тэраўскі, вядомы як кіраўнік хору Белдзяржуніверсітэту, аўтар музыкі да шэрагу спектакляў БДТ-1 (цяперашняга Купалаўскага тэатра), а таксама знакамітай песні «Купалінка». Расстраляны НКУС за год да смерці Краўцова. У Мінску — магчыма, у Курапатах. Такім чынам, абодва аўтары гімна БНР «Мы выйдзем шчыльнымі радамі» сталі ахвярамі савецкага тэрору.

У 1991 годзе, калі прымалася сімволіка незалежнай Беларусі — бел-чырвона-белы сцяг і герб «Пагоня», гучалі таксама прапановы аб тым, каб гімнам стаў «Мы выйдзем шчыльнымі радамі». Але камісія Вярхоўнага Савету па адукацыі, культуры і захаванні гістарычнай спадчыны, якой кіраваў паэт Ніл Гілевіч, выступіла за правядзенне конкурсу на найлепшы гімн.

А была, як згадвае дэпутат Вярхоўнага Савету 12 склікання Сяргей Навумчык у сваёй кнізе «Дзевяноста першы», адмысловая заява іншых класікаў беларускай літаратуры Алеся Адамовіча, Рыгора Барадуліна і Васіля Быкава наконт таго, каб не ладзіць конкурсу і абраць за гімн твор Краўцова-Тэраўскага.

«Выдатна, што... народу вернуты ягоны гістарычны сцяг і старажытны герб. Застаецца гімн. Цяпер аб’яўлены конкурс на тэкст гімну і ягоную музыку. Але ці трэба нам новы, свежаствораны, не ахрышчаны часам і гісторыяй кан’юнктурны гімн? Ці хутка ён стане адной з найважнейшых святыняў нацыі? Асабліва калі ў гістарычнай народнай памяці яшчэ велічна гучыць колішні, ахрышчаны нешчаслівым лёсам (дарэчы, тым, які хрысціў беларускі народ і саму Рэспубліку Беларусь) гімн на словы Макара Краўцова. А між тым, гэта велічная мелодыя і выдатны тэкст. І не так важна, што некаторыя моманты яго не адэкватныя сучаснай палітыцы Беларусі, што яны, можа, палітычна састарэлыя. Гэта зусім не той выпадак, калі патрэбная злабадзённасць. Тэксты гімнаў цывілізаваных краінаў звычайна архаічныя, але яны нязменна кананічныя, ахрышчаныя крывавай гісторыяй, і ў гэтым іх мастацкая і духоўная сіла».

Пісьменнікі прапаноўвалі «ўзаконіць гімн на словы М. Краўцова, ажыццявіўшы тым надзвычай важны дзяржаўны акт на шляху да сапраўднай сувэрэннасці Рэспублікі Беларусь».

Той конкурс расцягнуўся на некалькі гадоў. Былі дасланыя сотні варыянтаў — у асноўным, тэкстаў без нотаў. Ад журы былі вылучаныя «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», «Магутны Божа» на словы Наталлі Арсенневай і «Пагоня» на словы Максіма Багдановіча. У грамадстве шумелі спрэчкі, а тэрміны конкурсу ўсё падоўжваліся. Пры канцы 1993 года, здавалася, будзе вынік: журы спынілася на вершы «Маладая Беларусь» Янкі Купалы — дакладней, на яго частцы з прыпевам:

Паднімайся з нізін, сакаліна сям'я,
Над крыжамі бацькоў, над нягодамі;
Занімай, Беларусь маладая мая,
Свой пачэсны пасад між народамі!

Конкурс быў працягнуты ўжо толькі для пошукаў музыкі на купалавы радкі. Пераможцай стала мелодыя вядомага кампазітара Анатоля Багатырова, які акурат напісаў нямала твораў на вершы Купалы. Напачатку лета 1994-га Мінкульт накіраваў у Вярхоўны Савет ліст, каб парламент зацвердзіў гэты варыянт у якасці дзяржаўнага гімну Беларусі. Але справа зацягнулася праз вядомыя палітычныя падзеі — першыя прэзідэнцкія выбары, а затым шэраг скандалаў, звязаных з аўтарытарным стылем кіравання Аляксандра Лукашэнкі. Згаданая вышэй парламенцкая камісія на чале з Гілевічам у красавіку 1995-га пастанавіла, што «Маладая Беларусь» мае ўсё—такі занадта складаны тэкст, што да гімну больш пасуе «Магутны Божа» на музыку Міколы Равенскага і каб пытанне аб яго зацвярджэнні Вярхоўны Савет разгледзеў на наступнай сесіі.

Але затым быў рэферэндум аб мовах і сцягу-гербе, парламенцкія выбары, у выніку якіх новы Вярхоўны Савет доўга не мог запрацаваць у паўнамоцным складзе, нарэшце — яго супрацьстаянне з прэзідэнтам і реферэндумны пераварот увосень 1996-га. Дый пасля скасавання ў якасці дзяржсімвалаў «Пагоні» і бел-чырвона-белага сцяга пра які гімн «Магутны Божа» магла весціся гаворка?

Да 2002 года «пераходным» быў гімн БССР — яго музыка гучала без словаў да 2002 года, калі быў абвешчаны новы конкурс. Фаварытамі былі «Радзіма мая дарагая» паэта Алеся Бачылы і кампазітара Уладзіміра Алоўнікава, «Красуй, Беларусь» Леаніда Пранчака і Васіля Раінчыка, а таксама «Мы, беларусы» — перароблены крыху па тэксце паэтам Уладзімірам Карызнам тэкст гімну БССР з музыкай Несцера Сакалоўскага. Яго і ўхваліў сам Аляксандр Лукашэнка. І нікога не збянтэжылі ні анахранічнасць, ні нават некалькі памылак у ім.

Напрыклад, тут:

Слаўся, зямлі нашай светлае імя,
Слаўся, народаў братэрскі саюз!
Наша любімая маці—Радзіма,
Вечна жыві і квітней, Беларусь!

Слова «імя» чытаецца і спяваецца з націскам на першы склад, як у рускай мове, хаця ў беларускай мове ў гэтым слове націск на другім складзе. Гімн нібы адлюстраваў русіфікацыю. Дарэчы, унук аўтара бээсэсэраўскага гімна Міхася Клімковіча пісьменнік Максім Клімковіч выказаўся за тое, што Беларусі патрэбны іншы гімн.

А якая патрыятычная і ўрачыстая песня, на вашую думку, найбольш пасуе, каб быць гімнам Беларусі?

«Пагоня»