"Ён ужо падлетак, таму патроху спрабуе стрымліваць свой боль"

Цяжкая, але поўная надзеі размова.

Дня таты «Новы час» паразмаўляў з Андрэем Шарэндам. Ён выхоўвае двух хлопчыкаў у эміграцыі і штодня нагадвае ім пра маму Паліну, якая церпіць здзекі за кратамі. Гэта цяжкая, але поўная надзеі размова, якая выкрывае трагедыю шматлікіх беларускіх сем’яў. 

— Спадар Андрэй, ці прызвычаіліся вы да ролі аднаго выхаванца двух хлопчыкаў і ці цяжка вам даецца гэтая роля?

— Нельга сказаць, што прызвычаіўся. Я адмыслова не збіраюся да гэтага прызвычайвацца, бо лічу сваё становішча часовым.

Так, фактычна ўжо тры гады я адзін з дзецьмі. Зразумела, стараюся як мага лепш спраўляцца з абавязкамі бацькі, таму што на мне ляжыць вялікая адказнасць перад самым любімым чалавекам, які, на жаль, зараз не з намі.

Паўтары гады знаходзімся ў эміграцыі. Такое жыццё любому чалавеку даецца не проста, а мужчыне з двума дзецьмі рознага ўзросту, з рознымі праблемамі, даводзіцца асабліва цяжка. Каб проста пракарміцца, пражыць, трэба шмат працаваць і пры гэтым, вядома, жадаецца як мага больш часу прысвячаць дзецям. Спадзяюся, у мяне гэта атрымліваецца. Дзеці ходзяць у школу, займаюцца ў розных гуртках.

Да таго ж у нашым становішчы я не маю права на нешта скардзіцца, таму што Паліне, маёй жонцы, зараз нашмат складаней. Проста недарэчна мужчыне, які знаходзіцца ў бяспецы, скардзіцца на такія побытавыя праблемы. Гэта ўсё можна пераадолець.

— Ваш малодшы сын Стах сёлета пайшоў у першы клас. Ці моцна яму не хапала ў гэты важны дзень маці, альбо вы здолелі кампенсаваць яе адсутнасць?

— Вядома, маці вельмі не хапала. Ён бачыў, што большасць аднакласнікаў прыйшлі з мамамі. Раней, у садочку, такіх пытанняў не ўзнікала, таму што дзеці яшчэ былі малыя, пра гэта не задумваліся. А зараз дзеці ўжо задаюць яму пытанні – хто твой тата, хто твая мама… І калі яны бачаць, што кожны раз Стаха забірае тата, для іх гэта не зусім нармальна. Таму так, першае верасня для сына не стала такім сапраўдным святам, якім яно магло б стаць, калі б мы ўсе былі разам. Вельмі не хапае яшчэ аднаго блізкага чалавека.

Пры гэтым у класе Стаха навучаецца шмат беларусаў, дзеці з большага разумеюць, якая ў нас сітуацыя ў сям’і.

Увогуле тое, што зараз адбываецца ў Беларусі з дзецьмі – гэта трагедыя. Сотні, а можа тысячы дзяцей пры жывых бацьках фактычна застаюцца сіратамі на доўгі час. Гэта сапраўды трагедыя, і віна ляжыць на рэжыму Лукашэнкі. Я ўпэўнены, яму давядзецца адказваць за гэта перад міжнародным трыбуналам.

— Як вы размаўляеце з дзецьмі пра маму? ЦІ розныя гэтыя размовы, у сувязі з розніцай ва ўзросце між Стахам і Славамірам?

— Старэйшаму сыну ў нейкім сэнсе прасцей. Яму 14, ён ужо сам чытае ў інтэрнэце навіны пра маму, просіць мяне заўжды скідваць, калі штосьці новае будзе вядома. Увогуле ён добра разумее, што адбываецца ў свеце і ў Беларусі. Гэта для яго вельмі балюча, але ён ужо падлетак, таму патроху спрабуе стрымліваць свой боль, хаваць яго ў сабе. На жаль, ён стаў больш замкнёны, я бачу гэта па адносінах сына з аднакласнікамі, з сябрамі. Таму ўсё гэта ён перажывае ўжо як дарослы чалавек.

А Стаху 7 гадоў. Апошні год для нас з ім стаў цяжкім перыядам, таму што ён, на жаль, усё менш і менш узгадвае маму. Калі мама апынулася за кратамі, яму было толькі 3 гады. Цяпер ён ужо пайшоў у школу, гэта такі ўзрост, калі галава дзіцёнка забітая заняткамі, гульнямі, штодзённасцю.

І тое, як ён бавіў час з мамай, пакрысе сціраецца з дзіцячай памяці. Зараз сын бачыць маму як нейкі сімвал, а не як жывога чалавека. Ён ведае, што яна недзе ёсць, бачыць яе фотаздымкі,  глядзіць відэа з ёй ці чуе голас, але яна перастала асацыявацца ў сына з нейкім жывым чалавекам, хутчэй з вобразам з кнігі ці мульціка. Тое, што малодшы сын, на жаль, забывае маму – вялікі боль для мяне. Гэта трагедыя.

Да таго ж, тое, што мы перажылі ў Беларусі, моцна адбілася на псіхіцы Стаха. Ён таксама замкнуўся ў сабе, да пяці гадоў увогуле мала размаўляў. Пазней мы пачалі займацца з дыфектолагам і лагапедам – спачатку ў Беларусі, пазней працягнулі тут, у Літве. Дзякуючы добрым спецыялістам нам удалося ўсё ж крыху згладзіць наступствы гэтага псіхалагічнага крызісу. І ў нас атрымалася пайсці ў звычайную школу. У Беларусі нас адпраўлялі выключна ў нейкія спецшколы, казалі што ў Стаха вялікія праблемы з маўленнем, што ён вельмі няўстойлівы псіхалагічна. На шчасце, тут сапраўды былі добрыя спецыялісты, якія нам дапамаглі. Я вельмі ім узячны. Зараз асаблівых праблемаў з вучобай няма.

— Ці шмат вы атрымліваеце дапамогі ад родных, блізкіх ці нават проста ад беларусаў?

— Калі я быў вымушаны бегчы з Беларусі перад крымінальным пераследам, мы былі разлучаныя з дзецьмі амаль 8 месяцаў. Вядома, мы кожны дзень размаўлялі па тэлефоне, я дапамагаў ім рабіць урокі. Але гэтыя 8 месяцаў апеку над дзецьмі трымалі маці Паліны і мае бацькі. Я вельмі ім удзячны за такую дапамогу, яны сапраўды добра справілся.

І таксама вельмі ўдзячны ўсім беларусам, якія нам дапамагалі ў Беларусі і працягваюць дапамагаць тут, у Літве. Час ад часу ўзнікаюць нейкія праблемы, калі хочацца проста патэлефанаваць камусьці, параіцца. Асабліва калі дзеці хварэюць. З побытавымі задачамі – прыгатаваць, папрасаваць, прыбрацца – я больш-меньш спраўляюся. Але калі дзеці пачынаюць хварэць, становіцца зусім складана. Асабліва тут, у Вільні, яны хварэлі вельмі шмат – новае асяродзе, новы клімат, нязвыклы для нас, жыхароў Паўднёвай Беларусі. Таму дзякуй вялікі людзям, якія дапамаглі і ў побытавым плане, і проста парадай, і заняткамі з дзецьмі, і фінансавая дапамога таксама была.

Гэта вельмі важна для мяне, гэта тое, што сапраўды дапамагае трымацца, не дае ўпасці ў адчай. А былі і такія моманты, калі здавалася, што ўпасці ў адчай, скласці рукі, сказаць «я больш не спраўляюся» – адзінае, што можна зрабіць. Але заўсёды знаходзіліся людзі, якія дапамагалі, і гэта моцна падтрымлівала мяне ў складаныя хвіліны.

— Спадар Андрэй, мы ўсе бачым гэтыя страшэнныя навіны пра здзекі з Паліны за кратамі. Скажыце, як асабіста вы іх успрымаеце? Ці можна звыкнуць да гэтых жахаў, альбо кожны раз гэта новая рана?

— Можа, я проста такі эмацыйны чалавек, але нейкі час я нават адчуваў прыкладна тое ж, што адчувае Паліна. Нават без усялякіх навінаў, без даведак з калоніі я заўсёды адчуваў, калі ёй цяжка. Веру, што ў нас ёсць асаблівая сувязь, нават праз адлегласці.

Таму калі я адчуваў, што з Палінай нешта здарылася, я спрабаваў знайсці хоць бы нейкую інфармацыю. І на жаль, вельмі часта тое, што здарылася нешта кепскае, пацвярджалася. Я вельмі блізка да сэрца ўспрымаю ўсё, што адбываецца з Палінай. Вядома, нельга сказаць, што я перажываю тое самае, бо фізічна і псіхалагічна тое, праз што праходзіць яна – увогуле не ўяўляю, як гэта перажыць. 

Але заўсёды яе боль – гэта і мой боль таксама. Мы разам, нават праз такія адлегласці. 

На жаль, зараз сітуацыя ўсё больш пагаршаецца. Але я веру, што ў любым выпадку мы будзем разам, і што гэта адбудзецца хутка. Не праз некалькі гадоў, а вельмі хутка. І мы пастараемся разам запоўніць усё тое, што прапусцілі за гэтыя тры гады.

— Ці ёсць хоць бы нейкі спосаб сувязі ў дзяцей з маці, ці ў вас з Палінай?

— Фактычна тое, што зараз адбываецца з некаторымі палітвязнямі, называецца інкамунікада – калі проста не даюць сувязі з роднымі. У нас з Палінай такая інкамунікада доўжылася амаль паўгады, прыкладна са студзеня гэтага года і да лета. А ўлетку, на жаль, пачаліся гэтыя следчыя дзеянні па новай крымінальнай справе. Тады ўжо Паліну рэгулярна наведваў адвакат і так пачала з’яўляцца нейкая больш дакладная інфармацыя.

Зараз, на жаль, лісты ізноў не даходзяць. Дакладней, калі яна была ў судзе, пад іншай юрысдыкцыяй, тады некалькі лістоў дайшло. Але зараз ужо некалькі тыдняў ніякай сувязі няма.

Але адзінае, што добра – пасля суду дазваляюць спатканне з роднымі. Якраз сёння маці Паліны пайшла на спатканне з ёй. Спадзяюся, будуць нейкія навіны.

— У сувязі з новымі абвінавачаннямі Паліны няма магчымасці сказаць дзецям, калі чакаць маму дома. Як вы перажывацеце гэтую невядомасць?

— Насамрэч напрыканцы лета быў момант, калі сапраўды дзеці паверылі, што мама можа выйсці. У гэтым была і мая памылка. Усё ж у першую чаргу я стараюся верыць у самае добрае. Гэта не рацыянальнае спадзяванне, а проста вера ў тое, што Паліна магла выйсці ў жніўні, перадалася і дзецям.

І дзеці сапраўды сур’ёзна паставіліся да гэтай падзеі. Асабліва Славамір – ён стараўся выправіць адзнакі, падцягнуць вучобу, каб такім чынам зрабіць падарунак маме.

Гэта мы ўжо зараз зразумелі, што карная сістэма Лукашэнкі спецыяльна зрабіла такі крок дадатковага ціску, утрымлівання ў ізаляцыі, у няведанні, што будзе далей. Паліну павінны былі вызваліць 6 жніўня, і сістэма па яе вызваленні нават фактычна запусцілася. Прыходзілі з ворганаў, пыталіся ў маці Паліны, дзе яе можна прапісаць, бралі нейкія тлумачэнні, распіскі. Гэта і дало нам штуршкі да веры. Вядома, у падсвядомасці мы разумелі, што ў апошні момант яны ўдараць, і ўдараць вельмі балюча, што Паліну не выпусцяць. На жаль, так і здарылася.

Пасля другога суда мы зразумелі, што зараз тэрміну вызвалення Паліны проста не існуе. Нішто ім не замінае на працягу двух-трох месяцаў зноў скляпаць новую крымінальную справу. Гэта проста палітычны загад на тое, каб чалавека трымаць бясконца доўга.

Зразумела і тое, што Паліна проста не выйдзе ўжо ў нармальным стане з турмы. Тыя змены ў арганізме, якія яна прыцярпела за гэты год, проста катастрафічныя. Больш за 200 сутак у штрафным ізалятары вельмі моцна адбіліся на яе здароўі. І, на жаль, нават нейкія медычная даследаванні ёй зрабіць проста не даюць. Чалавека проста хочуць фізічна знішчыць у беларускім канцлагеры.

— Спадар Андрэй, Паліна трымаецца надзвычай гераічна, і гэта выклікае захапленне. Але дазволю сабе пытанне, ці не хацелася б вам папрасіць яе крыху саступіць сумленню ў абмен на магчымую волю? Альбо вы выключна падтрымліваеце яе ў гэтым змаганні?

— Я разумею Паліну ў яе барацьбе. Тым не менш і я, і асабліва маці Паліны кожны раз просім яе аб тым, каб яна паводзіла сябе стрымана. Але тут ужо справа не ў Паліне, а ў тым, што зараз супраць яе дзейнічае тупая помста рэжыму. І адкаціць назад, спадзявацца, што выпусцяць, калі яна прытаіцца ці падпіша нейкія прашэнні – на жаль, не выпадае.

Тое, што адбываецца з Палінай – гэта асабістая помста дыктатара альбо дыктатарскай сістэмы. Мэта гэтай помсты – па-першае, проста запужаць іншых, паказаць, што такіх, як Паліна, не выпускаюць. А па-другое – фізічна і псіхалагічна зламаць чалавека. Паліна сама гэта добра разумее.

На пачатку жніўня ёй у чарговы раз падсунулі прашэнне. Маўляў, падпішы, здыміся на відэа, скажы, што памылялася, што Лукашэнка – сапраўдны легітымны прэзідэнт – і ўсё, заўтра будзеш на волі, з дзецьмі. Паліна адмовілася гэта рабіць, бо разумела, што насамрэч, хутчэй за ўсё, яе проста падмануць. Запішуць гэтае відэа, а на волю яна ўсё адно не выйдзе.

Рэжым сёння не гатовы ісці на саступкі менавіта з такімі незламанымі палітвязнямі, і трымае курс проста на іх вынішчэнне. Такая ж сітуацыя адбываецца з Віктарам Бабарыкам – увогуле не ведаем, што з ім зараз. Гэтак жа, як не ведаем, што з Мікалаем Статкевічам, з Паўлам Севярынцам. Той жа ціск на Змітра Дашкевіча, які павінны быў выйсці, ніякіх нагодаў не было трымаць яго далей за кратамі.

Галоўная мэта рэжыма – утрымацца ва ўладзе. Адзіны шлях, які яны для гэтага бачаць – запужванне ўсіх, як людзей у Беларусі, так і палітвязняў. Таму яны так ціснуць на Паліну. І тое, што яна будзе паводзіць сябе больш стрымана, не моцна паўплывае на яе становішча.

— А што сапраўды можа паўплываць на яе становішча?

— Адзінае, што можа паўплываць – сур’ёзны ціск на рэжым Лукашэнкі. Мы бачым, што зараз у турмах фактычна забіваюць людзей. Не так даўно быў забіты Алесь Пушкін. Але нармальнага адказу з боку сусветных лідараў на гэту няма.

Таму я заклікаю яшчэ раз – гэта і мая пазіцыя, і пазіцыя Паліны – не збаўляць ціск на рэжым Лукашэнкі. Лукашэнка павінны за гэтыя злачынствы стаяць перад трыбуналам. Павінны быць абарваныя любыя сувязі гэтага рэжыму з Захадам.

І самае галоўнае, адзін з ключоў да вызвалення ўсіх палітвязняў – перакрыць любы транзіт праз Беларусь. Калі перакрыецца транзіт кітайскіх ці казахскіх тавараў, гэта выклікае адпаведную рэакцыю з боку Кітая і Казахстана. Гэта адзінае, што можа вызваліць палітвязняў.

Таму я з’яўляюся прыхільнікам рэальнага, жорсткага ціску на Лукашэнку. А любыя магчымыя перамовы з ім – проста падман. Весціся на яго нельга.