Тадэвуш Кандрусевіч: Хрыстус уваскрос – і з ім жыве Беларусь!

Мітрапаліт Менска-Магілёўскі, арцыбіскуп Тадэвуш Кандрусевіч павіншаваў беларусаў з Вялікаднем.

Перад Вялікаднем журналістка «Радыё Рацыя» сустрэлася з Мітрапалітам Менска-Магілёўскім, арцыбіскупам Тадэвушам Кандрусевічам.

- У час яшчэ біскупскага служэння ў Беларусі Вы спрыялі вяртанню і адкрыццю каля ста раней зачыненых касцёлаў. Як гэта адбывалася і хто дапамагаў?

- Гэта было у 1989-91 гадах, калі сацыяльна-палітычныя абствіны спрыялі адраджэнню Касцёла. Бачна было, што старая сістэма ўжо доўга не ўтрымаецца такой, якой яна была. Прыходзілі новыя змены, мала хто ведаў, якімі яны будуць. Я проста вёў дыялог з уладамі.

Калі я прыходзіў і казаў, што нам патрэбны той або іншы касцёл, бо тут ёсць многа вернікаў, ніхто адразу не сказаў, што мы табе перадамо і г.д. Гэтыя касцёлы зазвычай выкарыстоўваліся як фабрыкі, склады. Яны былі падзеленыя на некалькі памяшканняў, я тады прасіў частку, пра што было значна лягчэй дамовіцца.

А потым, ведаеце, як усё гэта бывае: патроху, патроху – і мы ўваходзілі ва ўвесь касцёл. Здавалася даволі проста было, але ўсё ж трэба было прыкласці шмат намаганняў. Трэба было памятаць, што там людзі працуюць. Калі яны адтуль выйдуць, яны без працы застануцца. А Касцёл вучыць таксама і аб сацыяльнай справядлівасці. Адразу, напэўна, і дзяржава ўсё вырашыць не магла, але ішла насустрач.

Мне ўдалося весці дыялог, і за тыя паўтара гады, калі быў біскупам тут, я такім чынам атрымаў 97 касцёлаў.

- Вы спрычыніліся таксама да выдання «Парадку Імшы» і «Катэхізіса» на беларускай мове…

- Трэба было адразу штосьці рабіць, бо нічога з гэтага не было. Можна так з лёгкасцю сказаць: «Чаму не цэлебруецца на беларускай мове імша, ці Евангелля няма?». Трэба падрыхтаваць, не так проста ўсё. Трэба ведаць рэальную сітуацыю: хто валодае мовай, колькі чалавек, як. Тэрміналогіі не было.

Я прымаў актыўны удзел у перакладзе на расейскую мову ўсіх літургічных кнігаў у Маскве, было значна лягчэй, чым на беларускую. Там можна было шмат узяць ад Праваслаўнай Царквы, тут трэба было ўсё па-новай рабіць. Гэтыя неалагізмы – камусьці падабаюцца, камусьці – не.

Я заўсёды адказваю так: «Гэта не дзесяць Божых запаведзяў, што нічога нельга змяніць, гэта культура, прыйдуць іншыя словы і г.д. Калі ласка, прапануйце штосьці іншае». Таксама трэба памятаць і аб тым, што ёсць свае правілы. Вось, напрыклад, увесь час задаюць адно і тое ж пытанне: «Чаму баранак Божы, а не ягнё Божае?» Езус Хрыстус быў мужчынам – ЁН. Ягнё – гэта ЯНО. У расейскай мове ёсць слова «агнец», вельмі прыгожае слова, мне падабаецца.

Але няма такога слова на беларускай мове, прынамсі лінгвісты мне не прапанавалі ніякога. Але ёсць правіла, устаноўленае Ватыканам, – нельга змяняць род! Таму трэба перастаць весці дыскусію на гэты конт, бо яна ні да чога не прыводзіць, толькі бунтуе некаторых людзей. Але, філолагі, давайце тады думайце, калі прыдумаеце, будзем тады ўводзіць.

На сёння пасля дваццаці пяці гадоў адраджэння Каталіцкага Касцёла ў Беларусі ўжо ёсць свая беларуская рэлігійная літургічная тэрміналогія і Другі Ватыканскі сабор, і іншыя літургічныя кнігі. Тады, сапраўды, вельмі складаная задача стаяла. Але працаваў з людзьмі, з філолагамі, святарамі.

Са святароў у гэтай справе больш за ўсё дапамаглі Уладзіслаў Завальнюк і Ігар Лашук. І хутка тады быў выдадзены «Парадак імшы» на беларускай мове. Я яшчэ і сёння бывае сустракаю дзесьці гэты абрад, хоць ужо многія тэрміны пазмяняліся. Пачатак ёсць пачатак, можна і крытыкаваць.

Але, ведаеце, можа сёння хтосьці і сядае ў «мерседэс», але спачатку, можа, гэта быў просты воз ці ровар, не будзем крытыкаваць. Таксама і тут. Гэта трэба было, і гэта было зроблена. Быў такі пачатак, і я сёння радуюся, што гэты працэс ідзе далей. Ён ніколі не завершыцца, бо мова – гэта культура, а культура заўсёды развіваецца. І, напэўна, будуць новыя выданні і беларуская літургічная мова будзе ўдасканальвацца.

- Вы былі першым беларускім біскупам, прынамсі пасля Другой сусветнай вайны. Адкуль зараз рэкрутуюцца святары, сёстры законныя і манахі, з якіх краін?

- Шмат зараз іх з Польшчы, улады не зусім прыхільна да іх ставяцца. Палітыка Касцёла заўсёды такая, што трэба «рэкрутаваць», Вы такое слова сказалі (смяецца), з ваеннай тэрміналогіі, забыўся нават, а калісьці выкарыстоўваў часта.

Адкуль рэкрутуюцца? Агульная палітыка такая, што трэба са сваёй краіны. Аднак уявім сабе сітуацыю Касцёла дваццаць пяць год таму. Каля 60 святароў было ў 1989 годзе, каля 120 адчыненых касцёлаў, яшчэ 100 дадалося – больш за 200 касцёлаў. Што гэтыя святары могуць зрабіць?

Я быў тады ў Гародні пробашчам Фарнага касцёла і Францысканскага касцёла. У суме – каля сямідзесяці тысяч вернікаў, што я магу зрабіць? Калі толькі пакрапіць вадой, як гаворыцца, і ўсё.

Проста немагчыма без замежных святароў, яны патрэбныя. І практыка Касцёла, а Касцёл існуе дзве тысячы гадоў, запазычаць (калі можна такое слова выкарыстаць) святароў з іншых краінаў, калі ў гэтым ёсць патрэба. Больш таго, Касцёл з самага свайго пачатку вучыць аб месійнасці. І рыхтуе святароў, якія паедуць у іншыя краіны, туды, дзе іх няма. Іншае пытанне, што святар, які едзе, ён павінен быць падрыхтаваным.

Сёння, напэўна, няма такога святара з замежжа, які б не размаўляў на беларускай мове, горш-лепей, але размаўляе. І святары прыехалі, у большасці сваёй – з Польшчы. Калі я працаваў у Маскве, у мяне святары былі з 23 краінаў свету. І нялёгка многім было, бо яны не ведалі нашых традыцый.

Гэта не польскія, якія падобныя да нашых. Некаторыя не ведалі іх зусім, напрыклад, рэзурэкцыйныя працэсіі. (Рэзурэкцыйная працэсія – велікодная ўрачыстая працэсія, якая праходзіць вакол касцёла з харугвамі, пасхалам, фігурай Уваскрослага Езуса і Найсвяцейшым Сакрамантам. Працэсія ладзіцца пасля Пасхальнай Вігіліі ноччу або раніцай да ўзыходу сонца. – аўт.). У многіх краінах свету такога няма зусім. Што гэта такое, што тут біскуп выдумаў, кажа нам раніцай ісці. А потым самі пыталіся пра гэта, будуць яны ці не.

Тут у Беларусі з замежных – у большасці святары з Польшчы. Можа, на гэта ўплываюць гістарычныя нейкія сувязі, сваяцкія, ды і з мовай лягчэй, традыцыямі. Так сталася. Але, калі паглядзець на краіны свету, дзе многа сваіх святароў, яны таксама заклікаюць іншых, бо гэта ўзбагачэнне Касцёла.

Напрыклад, я, як вярнуўся сюды, у першае Божае нараджэннне кажу пробашчу: робім яслі за касцёлам, распачынаем абвяшчэнне нараджэння Пана і нясём туды фігурку. Але адкуль я ўзяў гэта? Ніхто ў семінарыі мяне гэтаму не вучыў, я гэтага не бачыў, ні ў Польшчы, ні ў Літве…

У в’етнамскага святара ў Маскве ўбачыў, там была вялікая в’етнамская супольнасць. Юзас з Марыяй няслі немаўлятка. Як людзі на гэтае глядзелі! Чаму не зрабіць? І сёння гэта прывілося і ўвайшло ў парадак набажэнства. Гэта ўзбагачэнне. Не трэба баяцца замежных святароў. Нам яны яшчэ патрэбныя.

У нас яшчэ каля 20-25 працэнтаў – гэта замежныя святары. Гэта не 2 працэнты, яны патрэбныя, бо няма яшчэ сваіх у дастатковай колькасці. І што тады, пакінуць парафію без святара? Трэба дзякаваць тым святарам, якія прыехалі. А колькі касцёлаў яны пабудавалі! Многія з іх ужо з’ехалі, і што яны забралі гэтыя касцёлы з сабой? Не, яны застаюцца для нас, для нашчадкаў. Часамі пытаюцца, чаму толькі з Польшчы?

Ёсць некалькі святароў з Украіны, адзін-другі з Літвы. Я ва ўсе, у большасці славянскія краіны, дзе ёсць шмат святароў, напісаў лісты з просьбай даслаць іх сюды. У асноўным адказваюць, што не могуць сёння даслаць, адзіная Польшча адгукаецца. Напрыклад, у Германіі без польскіх святароў Касцёл зусім у цяжкай сітацыі. У Аўстрыі і Чэхіі такая ж сітуацыя.

Я гатовы сёння прыняць святароў, хоць з Кітая, але яны павінны вывучыць беларускую мову, нашы традыцыі і г.д. Але, як паказаў мой досвед у Маскве, хоць я ўдзячны Богу, што там са мной працавалі святары з 23 краінаў свету, былі і такія, якія расейскую мову і традыцыі так і не вывучылі. Але мы ўдзячныя, бо яны працавалі, дапамагалі цэлебраваць Святую Імшу, абвяшчаць Божае слова, надаваць Сакрамант і г.д. Гэта вельмі важна.

Але часта чытаеш на сайтах, як выказваецца грамадства на гэты конт: «Трэба толькі папрасіць..» Прыдзіце, і я вам пакажу. Якія я лісты пісаў і якія мне прыйшлі на іх адказы: няма, няма, няма… Сёння, сапраўды, адзіная краіна ў Еўропе – гэта Польшча, у якой ёсць дастаткова святароў і дастаткова пакліканняў.

Але хачу зазначыць, што яшчэ многа пакліканняў у Індыі, у Паўднёвай Карэі, у Філіпінах, але ніхто сюды не хоча ехаць, ды і не звяртаюцца да мяне. Вы заснавалі Гарадзенскую вышэйшую духоўную семінарыю. У Беларусі дзве каталіцкія семінарыі – у Гародні і Пінску. Але семінарыстаў становіцца менш.

- Чаму Беларусь адчувае крызіс пакліканняў? Як увогуле з пакліканнямі ў свеце?

- Не толькі Беларусь адчувае крызіс пакліканняў, увесь свет адчувае гэты крызіс. Нават у Польшчы, хоць крыху, але зменшылася колькасць пакліканняў. Сёння працэсы секулярызацыі такія моцныя, што яны значна ўплываюць на пастырства пакліканняў.

З’явіўся новы Бог – гэта імкненне да ўлады, гэта багацце, гэта задавальненне і г. д. Аднак, калі пералічыць у Беларусі усіх клерыкаў, разам з дыяцэзіяльнымі законнымі, то гэта будзе каля 80 чалавек.

Мы кажам пра тое, што у нас недзе каля паўтара мільёна вернікаў. Паўтара мільёна вернікаў і ў Архідыяцэзіі ў Вене. Гадоў 5-6 таму я быў у Вене, цікавіўся гэтым, на той час там было толькі 18 семінарыстаў. Напэўна, і мы біскупы, святары, павінны больш працаваць у гэтым кірунку. Але такая сітуацыя ва ўсім свеце, акрамя толькі некалькі краінаў, пра якія я ўзгадваў.

Сёння, калі забраць усіх замежных святароў у Заходняй Еўропе, то гэта катастрофа. Паўсюль, і ў Францыі, і ў Германіі, і ў Бельгіі, і ў Гішпаніі і ў Аўстрыі. І вельмі шмат святароў там з Польшчы, бо біскупы едуць туды і просяць пра тое, каб далі святароў, падпісваюць там з імі дамовы. І тое, што яны ёсць, трэба за гэта маліцца.

Але і пакліканні «не падаюць з неба», яны прыходзяць з сем’яў. А ў сем’ях колькі зараз дзяцей? Не тое, што было дваццаць, трыццаць год таму. Сёння дзяцей менш – адкуль тады стане больш пакліканняў. А па-другое, шмат татаў і мамаў, асабліва мамаў, адгаворваюць сваіх дзяцей, каб не ішлі ў семінарыю.

Гэта каталіцкія сем’і, ездзілі на спатканні ў семінарыі, але потым сказалі: «Не, мы ўнукаў хочам». І хлопцы ходзяць і не жэняцца, а як далей будзе – невядома. Такія выпадкі таксама ёсць. З 2016 навучальнага года Ватыкан прапанаваў арганізаваць прапедэўтычны год у семінарыях.

То бок семінарысты, перш чым пачаць непасрэднае навучанне ў вышэйшай духоўнай семінарыі, павінны будуць прайсці год падрыхтоўкі. Ці не паўплывае гэта на колькасць ахвотных навучацца там? Тут размова вядзецца не столькі пра колькасць, колькі пра якасць.

Я прымаў удзел у Сінодзе біскупаў, прысвечаным святарству, яшчэ ў 1990 годзе, і ўжо тады нарадзілася гэтая ідэя. Колькі гадоў прайшло з таго часу. Ужо ў многіх краінах свету гэта ўведзена. Я нядаўна быў у Віленскай семінарыі, там ужо пяць гадоў дзейнічае такі прапедэўтычны курс і бачна, што ён патрэбны. І дысцыпліна, і малітва, і будзе час прачытаць святое пісанне і ўводзіны ў агульную тэалогію ды іншае. Клерык такім чынам рыхтуецаа да таго, каб потым ужо распачаць нармальную фармацыю да святарства.

- А як разгортваецца экуменічны дыялог з другімі Хрысціянскімі цэрквамі, у першую чаргу з праваслаўнай? Вядома, што Папа Францішак нядаўна сустракаўся з Патрыярхам Кірылам. І як вядзецца дыялог з прадстаўнікамі іншых рэлігій?

- Традыцыйна ў Беларусі адносіны паміж католікамі і праваслаўнымі былі добрымі. Напэўна, гэта плён працы біскупаў і святароў, а таксама Патрыяршага Экзарха ўсяе Беларусі Філарэта, які ўжо на пенсіі. Ён вельмі многа для гэтага зрабіў.

Далей, у нас вельмі шмат змешаных сем’яў, традыцыйна тут існавалі ўсе гэтыя канфесіі. Заўсёды ўсе жылі ў згодзе, а гэта перадаецца, гэта вялікая каштоўнасць. І трэба гэта захоўваць надалей. Сёння гэтыя адносіны развіваюцца.

Многія, напэўна, бачылі тэлеперадачу на канале «Беларусь-24», на якой я там быў з Мітрапалітам Паўлам. Мы нармальна размаўлялі, сядзелі як два біскупы, як два браты. І гэтае спатканне Папы і Патрыярха для мяне як спатканне і абдымак Пятра і Андрэя. Апостал Пётр сімвалізуе Заходняе хрысціянства, Андрэй – Усходняе. А Езус сказаў, што мы павінны быць адзінымі. І Папа, і Патрыярх, нягледзячы на тэалагічныя праблемы, якія існуюць паміж нашымі касцёламі, пакінулі гэта на разгляд тэалагічнай камісіі, а самі пайшлі наперад.

І гэта вельмі добра. З гэтага трэба браць прыклад і цешыцца далей. Вельмі добрыя адносіны і з габрэйскай супольнасцю, і з мусульманскай. Няма варожасці, наадварот – дапамагаем адзін аднаму, сустракаемся.

- 2016 год у Каталіцкім касцёле аб’яўлены годам Міласэрнасці. На што найбольш скіраваны Касцёл у Беларусі ў гэтым сэнсе?

- Скіраваны менавіта на гэтую праблему. Гэта праблема, а з іншага боку – гэта таксама і ласка такая. Прыкметай Бога з’яўляецца міласэрнасць. Бог нас стварыў, Бог нас адкупіў і Бог нас вядзе далей. І тое, што мы ў гэтым годзе святкуем адраджэнне каталіцкіх структур – гэта таксама знак Божай міласэрнасці.

Божая Маці ў Фаціме прадказала навяртанне нашых земляў, і гэта сёння адбываецца. Але бачым, што не так проста, а даволі складана. На мілісэрнасць трэба глядзець з двух бакоў – гэта ўчынкі міласэрнасці адносна цела і адносна душы. Часта мы памятаем толькі пра першы.

Трэба кагосьці накарміць, трэба лекі здабыць, дапамагчы нечым чалавеку. Гэта трэба рабіць, так і павінна быць. Але трэба памятаць пра міласэрнасць і адносна душы чалавека. Напрыклад, хтосьці не можа прыйсці да касцёла, трэба дапамагчы яму ў гэтым. А таксама кожны сам павінен памятаць пра тое, што Езус яго чакае, Што Бог – гэта міласэрны айцец.

Мы ведаем з Евангелля прыпавесць аб марнатраўным сыне, але я яе называю яшчэ прыпавесцю аб міласэрным айцы. І калі мы паглядзім на абраз Езуса Міласэрнага, мы бачым, што ён бласлаўляе ўсіх, не толькі добрых, але і злых. Бо ён аддаў сваё жыццё і праліў сваю кроў за кожнага чалавека.

Бласлаўляе добрых, каб яшчэ лепшымі былі, а тых, якія адвярнуліся ад яго, бласлаўляе на тое, каб навярнуліся да яго. Ён паказвае сваё сэрца – крыніцу гэтай міласэрнасці. На гэтым абразе Езус не статычны, а дынамічны. Адна нага – наперадзе, ён ідзе, ідзе да мяне. Чалавек – не уцякай! Ідзі да мяне! Я цябе хачу абняць.

І далей, гэты надпіс: «Езу, давяраю табе». Каму сёння давяраем мы – адзін аднаму, палітыкам, эканамістам? А прыходзяць новыя – старыя былі нядобрыя, і гэтак далей, пачынаецца гэта літанія, канца якой няма. Даверся, чалавек, Богу! У такім ключы мы хочам перажываць гэты год, каб ніхто не быў выключаны з абдымкаў міласэрнага Бога.

- Неўзабаве ў Кракаве пройдуць Сусветныя дні моладзі. Колькі людзей выправіцца ў пілігрымку з Беларусі і як яна будзе арганізавана?

- Каля трох тысяч чалавек ужо запісалася, запіс яшчэ ідзе (будзе ісці да чэрвеня), квоты ніякой няма. Хто хоча ехаць, той можа ехаць, але гэта прадугледжвае і матэрыяльныя выдаткі таксама. Праграма наступная: спачатку на тыдзень едуць у розныя дыяцэзіі, якія бліжэй да беларускай мяжы. Хоць некаторыя едуць і ў іншыя дыяцэзіі, бо маюць там сяброў.

А потым з 25-га па 31 ліпеня ўсе будуць у Кракаве. Спадзяюся, запішыцца яшчэ больш маладых людзей. У кожнай дыяцэзіі ёсць адказны святар, да якога можна будзе звярнуцца. Дні моладзі праходзяць так, што на апошнім этапе адзін з галоўных момантаў – гэта катэхізацыя, якую праводзяць біскупы, дыялог з моладдзю, а потым – спатканне з Папам.

- Дазвольце некалькі асабістых пытанняў. Чаму Вы толькі ў трыццаць год захацелі стаць духоўным настаўнікам? Бо вас цкавалі за веру яшчэ ў 16 -17 год, калі Вы навучаліся на фізіка-матэматычным факультэтце Гарадзенскага педагагічнага інстытута.

- У семінарыю я пайшоў у трыццаць год, а стаў святаром у трыццаць пяць. Я нарадзіўся ў каталіцкай сям’і вельмі веруючых людзей. Вы такое слова ўжылі «цкавалі», так цкавалі за веру, зрывалі з дошкі гонару фотаздымак і г.д. Казалі, каб мама ці тата прыйшлі ў школу. Але яны казалі: «З-за гэтага мы не пойдзем, каб ты штосьці іншае зрабіў, то ў хаце «атрымаў» бы, ды і яшчэ ў школе. Але за гэта – не».

А ў інстытуце стала ўжо яна, што я яго не скончу. Потым паехаў у Ленінград, ніхто там мне нават слова не сказаў. Гэта для мяне ў добрым значэнні шок быў. Горад трох рэвалюцый, а тут цябе ніхто не папракае, што ты ходзіш у касцёла і молішся. Хаця многія ведалі пра гэта.

Можа, пайшоў бы і раней ў семінарыю, бо я заўсёды цікавіўся верай, быў міністрантам. Але мяне цікавіла і фізіка з матэматыкай. У тыя часы, мне здаецца, я быў такім ідэалістам, што ў атамны рэактар, пэўна, палез бы, каб штосьці там даведацца. Ды і не ведаў у тыя часы, дзе гэтая семінарыя ёсць. Таму я пайшоў на фізмат, потым паехаў у Ленінград у палітэхнічны інстытут.

Але так выйшла, што мяне накіравалі на працу ў Літву, у тыя часы трэба было абавязкова адпрацаваць нейкі час, інакш немагчыма было. Я лічу, што гэта быў такі Божы провід. У Вільні 10 адчыненых касцёлаў і шмат святароў, пасля такога вялікага пяцімільённага Ленінграда, дзе быў адзін толькі касцёл.

Потым паехаў у Каўнас аднойчы, прыйшоў у катэдру – святар нейкі цэлебруе імшу ў шапцы такой з нейкім кіем. Біскуп быў. І ў той самы час часта ездзіў у Гародню, а там святароў усё менш і менш станавілася. Тады то адзін святар, то другі кажа: «Ты вось у Літве, там семінарыя ёсць …».

Мае сябры са школы, святары некаторыя, тата пару разоў сказаў так, яны неяк вялі да гэтага. Але большы ўплыў зрабіла мама, якая не сказала мне пра гэта ні слова. Аднак, аднойчы прыехаўшы з Вільні, я ўзяў малітоўнік. Ва ўсіх малітоўнікі ў нашай сям’і былі аднолькавыя, цёця прывезла іх з Чанстаховы.

Я ўзяў гэты малітоўнік і пайшоў у касцёл, думаў, што гэта мой. А там убачыў, што мамін. І ў ім я знайшоў абразік з тэкстам малітвы мамы аб святарскім пакліканні да сына (плача). І потым, вядома, маліўся многа падчас штогодніх урачыстасцяў у «Вострай браме».

І аднойчы выйшаў з «Вострай брамы» і сказаў сабе: «Добра, я інжынер, мяне шануюць, я ўжо ў аспірантуры паздаваў кандыдацкія мінімумы. Але ў Беларусі з кожным годам усё менш святароў – усё, іду ў семінарыю з думкай, што буду працаваць у Беларусі».

Але першыя гады працаваў у Літве, потым паехаў у Расею. Папа паслаў, бо Касцёл паўсюдны. А цяпер у Беларусі працую. Я адкрыты на кожную мову, на кожную культуру. Калі заўтра мяне пашлюць у Кітай, то навучуся і кітайскай мове. Бо, як кажа Святы апостал Павел, няма ні грэка, ні жыда, усе Езуса Хрыста дзеці.

- Вы працавалі інжынерам на Віленскім заводзе шліфавальных станкоў і ў складзе групы атрымалі аўтарскае пасведчанне на вынаходку «Прамысловы ўзор спецыяльнага хуткаснага шліфавальнага станка для Волжскага аўтамабільнага заводу. І так каардынальна змянілі жыццё, дасягнуўшы поспеху. Так, рэзка. Бог кліча. А ведаеце чаму?

А чаму рыбакі галілейскія сталі апосталамі?! Таксама і тут, прыйшоў такі момант. Бог вёў мяне, мы не ведаем, якія яго шляхі. Таму і не ў 25 год стаў святаром, а толькі ў 35.

- А тое, што патэнт такі атрымалі…

- Была такая замова, мы працавалі над гэтым станком. Цяпер ужо мала гэтых «жыгулёў» ездзіць, цяпер «лады» ці іншыя. Але штосьці тут твайго ёсць таксама, бо ты рабіў тую «шліфярку» для гэтага завода. Быў некалькі разоў на гэтым заводзе, трэба было мантаваць станок і потым яшчэ ездзіў туды. Сапраўды, на тыя часы, гэта быў вялікі завод.

- Ваш біскупскі дэвіз Quis ut Deus — «Хто ж як Бог» , чаму вы абралі менавіта яго?

- Так. Я доўга думаў над тым, які дэвіз абраць. Я проста хацеў гэтым дэвізам ушанаваць людзей гэтай зямлі і падзякаваць ім. Яны ў час пераследу веры не адмовіліся ад Бога, засталіся верныя яму. Не было святароў, не было касцёлаў. На малітве, на ружанцы, на венчыку Божай міласэрнасці яны захавалі сваю Веру.

Гэта кіравала мной. Але таксама перада мной стаіць заданне абвяшчаць Бога. Што менавіта Бог на першым месцы, а не іншыя рэчы гэтага свету.

- Шчыры дзякуй за інтэрв’ю, хачу папрасіць Вас, каб Вы павіншавалі нашых слухачоў з Вялікаднем.

Дарагія браты і сёстры, Хрыстус уваскрос! Сапраўды ўваскрос! Мы сёння віншуем адзін аднаго гэтымі словамі пасхальнага прывітання. У гэтых словах крыецца вялікая праўда нашай Веры. Сёння наш позірк скіраваны на пусты гроб Езуса, на ім не напісана, што тут пахаваны Езус, нават не напісана, што быў пахаваны Езус.

Там напісаныя словы з Евангелля, словы, з якімі анёл звярнуўся да жанчын-міраносіц: «Вы шукаеце Езуса з Назарэту? Няма яго тут, не шукайце, бо ён уваскрос».

Пусты гроб Езуса. І гэтыя словы анёла – падмурак нашай Веры, гэта таксама надзея на тое, што мы будзем жыць вечна, а таксама заклік да нас, да кожнага чалавека не заставацца ў магіле сваіх грахоў, а ўваскрасаць, уваскрасаць да новага жыцця. Я віншую ўсіх вас з гэтым збаўчым радасным святам, каталікоў, іншых хрысціянаў, якія святкуюць разам з намі гэтае свята.

Хачу павіншаваць таксама і праваслаўных, якія праз месяц будуць адзначаць такое ж самае свята. Усе мы, хрысціяне, верым у праўду ўваскрасення Езуса Хрыста. Няхай уваскрослы Езус напоўніць усіх вас сваёй ласкаю, сваім супакоем, каб кожны з нас быў сараўдным хрысціянінам, хрысціянінам уваскрасення. І каб будаваў на хрысціянскай Веры, на Праўдзе ўваскрасення новае жыццё, каб будаваў цывілізацыю жыцця і міру. Хрыстус уваскрос! Ён жыве, з ім жыве Беларусь! І няхай так будзе!