«Я з 13 гадоў жыву беларушчынай»

Роўна год таму быў затрыманы журналіст Андрэй Кузьнечык.

25 лістапада спаўняецца роўна год, як быў затрыманы журналіст «Радыё Свабода» Андрэй Кузьнечык. У чэрвені 2022 году Магілёўскі абласны суд прызнаў яго стваральнікам «экстрэмісцкага фармаваньня» і прысудзіў 6 гадоў турмы.

«Не прызнае сваёй віны, бо не разумее, што яму прызнаваць»

У той дзень, 25 лістапада 2021 году, Андрэй адпрацаваў сваю зьмену і каля 17-й гадзіны паехаў на роварную прагулку — ён заўзяты раварыст.

«Аднак празь некалькі хвілін вярнуўся ў суправаджэньні чатырох сілавікоў у цывільным. Мне з малымі дзецьмі загадалі ісьці ў іншы пакой, правялі ператрус, сканфіскавалі ягоную аргтэхніку, тэлефон, мой пляншэт і іншыя рэчы. Потым Андрэю загадалі апранацца і ісьці зь імі. Сказалі, што забіраюць яго ненадоўга, на пару дзён», — расказвала жонка Андрэя Алеся Рак неўзабаве пасьля затрыманьня мужа.

Пры гэтым сілавікі на некалькі хвілін атрымалі доступ да тэлеграм-каналу «Радыё Свабода».

На наступны дзень Андрэю прысудзілі 10 дзён адміністрацыйнага арышту нібыта за хуліганства. Адсядзеўшы, на свабоду ён ня выйшаў, а 23 сьнежня стала вядома, што на журналіста завялі крымінальную справу. У той жа дзень Міністэрства ўнутраных справаў прызнала «групу грамадзян, якія аб’ядналіся праз інтэрнэт-рэсурсы «Радыё Свабода», «экстрэмісцкім фармаваньнем». Андрэя перавялі з Акрэсьціна на Валадарку. Увесну 2022 году яго зьмясьцілі ў магілёўскае СІЗА. 8 чэрвеня ў Магілёўскім абласным судзе адбыўся закрыты працэс. Судзьдзя Ігар Шведаў прызнаў Андрэя «стваральнікам экстрэмісцкага фармаваньня» (арт. 361-1 КК) і асудзіў на 6 гадоў зьняволеньня. Сам суд прайшоў у рэкордна кароткі тэрмін — за 3 гадзіны.

Як расказала пасьля спатканьня з мужам Алеся Рак, Андрэй так ацаніў крымінальную справу і судовы працэс над ім: «Тыя, хто «дасьледаваў» ягоную справу і хто судзіў, «можа і ня самыя дрэнныя людзі, якія маглі яму трапіцца ў цяперашніх абставінах. Адчувалася, што «працу» сваю яны робяць безь вялікай ахвоты, але гэта ня значыць, што ён павінен іх любіць. Бо выбар свой яны зрабілі».

Пра прысуд сказаў, што не прызнае сваёй віны, бо «не разумее, што яму прызнаваць».

1 верасьня 2022 году Андрэя Кузьнечыка этапавалі з Магілёўскай турмы № 4 у Наваполацкую калёнію № 1 узмоцненага рэжыму для адбыцьця пакараньня. 9 верасьня МУС уключыў Кузьнечыка ў спіс асобаў, датычных да «экстрэмісцкай дзейнасьці».

У калёніі Андрэй працуе: вымае дрот з кабэля і рэжа яго на кавалкі. Праца фізычна вельмі цяжкая.

«Я з 13 гадоў жыву беларушчынай»

Кузьнечык добра ведаў і ўсьведамляў, што ў Беларусі ідзе зачыстка інфармацыйнай прасторы, зьнішчаюцца ўсе незалежныя СМІ, што супраць калег-журналістаў ідуць рэпрэсіі. Яшчэ летам 2020 году затрымалі Ігар Лосік (і пазьней асудзілі на 15 гадоў турмы), траплялі на «суткі» іншыя «свабодаўцы», летам 2021 году быў разгромлены менскі офіс «Свабоды». Нягледзячы на ўсё гэта, ён катэгарычна адмаўляўся зьехаць зь Беларусі.

Літаральна за пару дзён да затрыманьня Андрэй напісаў тэкст, у якім патлумачыў, чаму застаецца ў краіне.

— «Я з 13 гадоў жыву беларушчынай, паступіў на філфак дзеля яе, жыў і працаваў з арыентацыяй на яе, цяпер мне за 40, але рэч ня ў тым, што позна пачынаць з нуля, рэч у тым, што я не хачу збочваць са сьцежкі працы на карысьць беларушчыны.

— У цяперашніх умовах мне здаецца меншай пакутай адбыць у вязьніцы прыдуманы тэрмін, чым разьвітацца з Радзімай на няпэўны (аж да скону) час (хоць тут я магу фатальна памыляцца ў тым, наколькі далёка могуць зайсьці рэпрэсіі).

— Я лічу, што дзеці, узгадаваўшыся ў небеларускім асяродзьдзі, стануць носьбітамі каштоўнасьцяў гэтага асяродзьдзя, а Беларусь — адзінае месца на Зямлі, дзе гэтае асяродзьдзе мы маем, можам ствараць і разьлічваць на яго.

— Я бачу, што суседнія краіны ствараюць свой гістарычны міт на падмурку, часам адрозным і нават супярэчным беларускаму.

— Я бачу, што перад суседнімі зь Беларусьсю краінамі стаяць выклікі, якія могуць запатрабаваць ня меншай ахвярнасьці, чым цяперашняя сытуацыя патрабуе ад беларусаў сёньня», — так Андрэй тлумачыць, чаму ня зьехаў зь сям’ёй зь Беларусі.

«Для Андрэя найважнейшая сям’я, як і заўсёды»

У Андрэя Кузьнечыка і яго жонкі Алесі кранальныя і доўгія адносіны. Пазнаёміліся яны яшчэ на першым курсе філфаку БДУ, а сустракацца пачалі толькі праз 4 гады. «Андрэй надзейны, гаспадарлівы, вельмі дбайны, пра ўсіх клапоціцца. Мы ўжо амаль 20 гадоў разам, а ён прыдумляе сюрпрызы мне на сьвяты, хоць я нічога не прашу. Шмат гаспадарчых клопатаў ён браў на сябе. З штодзённага на ім закупка прадуктаў, прычым ня проста ў бліжэйшай краме затаварыцца хоць чым. Ён аб’яжджае ўвесь раён, каб купіць мой улюбёны хлеб, смачную малочку... Для ката адмысловы корм ён бярэ ў беларускамоўных прадаўцоў, гэта асобнае няблізкае падарожжа», — узгадвала жонка.

У пáры двое дзяцей. Старэйшай Яніне тры тыдні таму споўнілася 9 гадоў, яна ўжо разумее, дзе бацька. Малодшаму Мацьвею — 3.

Раней Андрэй увесь вольны час прысьвячаў дзецям, шмат чытаў, навучыў езьдзіць на ровары, шукаў цікавыя забавы. Цяпер жонка Алеся стараецца, каб дзеці не былі абдзеленыя ўвагай, і пастаянна дае Андрэю справаздачы, дзе яны зь дзецьмі былі, што новага даведаліся. І дасылае шмат фота, каб бацька бачыў, як яны хутка растуць і зьмяняюцца. «Я адмыслова для Андрэя здымаю шмат фатаграфій і відэа дзяцей, каб неяк кампэнсаваць тое, што ён прапускае. Каб ён адчуваў сябе цесна зьвязаным з намі. Ён расказваў, што нагледзеўся там розных жыцьцёвых драмаў, распадаў сем’яў. Што людзі па-рознаму пераносяць сваё становішча. Але для Андрэя найважнейшая сям’я, як і заўсёды. Ён шчыра дзякуе людзям, што падтрымліваюць нас», — распавяла Алеся.

Андрэй выхоўвае сваіх дзетак праз жартаўлівыя вершы з-за кратаў. Алеся ў кожным лісьце шле мужу паштоўкі з прыгожымі малюнкамі, а на іх тэму Андрэй піша сваім дзецям вершыкі. Яна кажа, што вершы Андрэй зрэдку пісаў, але не дзіцячыя. Вершыкі Андрэй складае жартаўлівыя, але з сур’ёзнымі высновамі, зразумелымі малым. На пачатку лістапада Алеся зь дзецьмі езьдзіла ў Наваполацкую калёнію на доўгатэрміновае спатканьне з Андрэем. Яніна заўважыла, што бацька моцна схуднеў. Дзяўчынцы не спадабалася і чорнае адзеньне таты. Мацьвейка не адразу пазнаў тату, але хутка яны «разгуляліся». Пасьля спатканьня зь сям’ёй Андрэй даслаў кранальны верш:

«Бачыў сына. Сын мяне забыў.

Бачыў сон. Груган гады лічыў:

- Раз... – пачаў, ня зводзячы вачэй.

- Стой, пачвара, палічы яшчэ, –

колькі несьпяваных калыханак,

колькі бусек, колькі абдыманак,

колькі ўсьмешак, на руках узьнятых,

колькі несказаных словаў «тата»,

колькі падарожжаў Гулівэра

на плячах пад стольлю праз кватэру,

і на рэчку роварных выправаў,

і каменьчыкаў непашпурляных,

колькі непаказытаных пятаў,

і «баду-баду» казы рагатай,

і нястомна-радасных сэнсацый -

што ў далонях можна ўраз схавацца,

колькі сьнежкаў, саначных заносаў,

сьвятаў чарадзейных, словаў простых,

непаўтораных «жылі-былі»...

Вось табе праўдзівейшы падлік.

Ты за год ня зьлічыш і паловы

нат з усёю зграяй гругановай!»

«У Андрэя дасканалае, вельмі тонкае пачуцьцё стылю»

Андрэю Кузьнечыку 44 гады. Родам ён зь Віцебску, падлеткам прыехаў у Менск — паступіў вучыцца ў Ліцэй БДУ. Пасьля скончыў філялягічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту.

Працаваў у «Нашай ніве», у выданьні «Комсомольская правда в Беларуси». Больш за 10 гадоў — рэдактарам на «Радыё Свабода». «Андрэй вельмі пісьменны і дасьведчаны рэдактар. І ён вельмі прынцыповы, патрабавальны і нават «уедлівы» — недакладнасьць у яго ня пройдзе. Прынамсі беларускую мову і беларускую літаратуру ён ведае на выдатна. У Андрэя дасканалае, вельмі тонкае пачуцьцё стылю. І ніякія апраўданьні, што не было часу праверыць нейкую цытату ці дату, не «пракацяць». Часам бывала нават сорамна за неахайную, «непрычасаную» фразу», — узгадвае журналістка, якая раней працавала разам з Кузьнечыкам.

«Рэдактара» Андрэй уключае нават у калёніі. У яго прафэсійная звычка — быць заўсёды ў курсе ўсіх навінаў. Таму родныя выпісалі яму шмат пэрыёдыкі («Звязду», «ЛіМ», «Маладосць», «Вячэрні Мінск»), ён усё вельмі ўважліва чытае, аналізуе і ў лістах піша жонцы, што ня так, дзе знайшоў недакладнасьці або памылкі.

Заўзяты раварыст, які прыдумаў тэрмін «колаўторквалка»

Андрэй Кузьнечык — раварыст, аматар-валянтэр OpenStreetMap. З 2007 году вёў свой пазытыўны беларускамоўны блог «БелаВела: пра ровары — па-беларуску», у якім прапагандаваў язду на ровары. У блогу публікаваў сэрыю допісаў «Кароткі праваднік па менскіх веластаянках» і «Кароткі праваднік па менскіх веладарожках», даваў чытачам парады, прапаноўваў пісаць звароты мясцовым уладам. Рабіў усё гэта ён іранічна, з пачуцьцём гумару. Андрэй прыдумаў слоўца «колаўторквалка», якім называў усе роварныя паркоўкі, што працуюць паводле прынцыпу фіксацыі кола.

Андрэй Кузьнечык сьцьвярджаў, што ровар — такі ж паўнавартасны від гарадзкога транспарту, як аўтобус, тралейбус ці аўтамабіль, і пры гэтым самы зручны. У любое надвор’е ён пастаянна езьдзіў на ровары на працу — з Ангарскай да Парку Чалюскінцаў.

Сябры Андрэя кажуць, што ён чалавек спагадлівы — шмат дапамагаў сайту Менскага роварнага таварыства, перакладаў матэрыялы на беларускую мову, рабіў гэта з уласнай ініцыятывы. Акрамя таго, калісьці Андрэй стварыў добрую падрабязную карту безбар’ерных роварных маршрутаў, а таксама сам пракладаў маршруты ў Google Maps.

Да ровара Андрэй прывучыў і сваю сям’ю: жонку Алесю і старэйшую дачку Яніну. А вось малодшага сына Мацьвея не пасьпеў, вазіў толькі ў дзіцячым крэсьле разам з сабой.